Bréfið

Heimssýn hefur sent forseta Íslands beiðni um fund vegna bókunar 35, með tilvísun í bréfið sem hér fer.

 

 

 

Reykjavík, 25. apríl 2025

 

Forseti Íslands

Halla Tómasdóttir

Staðarstað, Sóleyjargötu

101 Reykjavík

 

Heiðraði forseti

 

Enn á ný hefur ríkisstjórn Íslands lagt fyrir Alþingi frumvarp til laga um forgang löggjafar sem á sér rætur í EES-samningnum. Sama á við um skuldbindingar sem innleiddar eru með stjórnvaldsfyrirmælum. Frumvarpið er jafnan nefnt „bókun 35“.

 

Í stjórnarskrá lýðveldisins Íslands segir að Ísland sé fullvalda ríki og að löggjafarvaldið sé aðeins í höndum Alþingis og forseta Íslands. Sífellt vandséðara er að það fyrirkomulag að taka við löggjöf frá útlöndum, undir hótunum um refsingar verði hún ekki samþykkt, standist stjórnarskrána. Bókun 35 hnykkir rækilega á þessu fyrirkomulagi og færir stjórnkerfið því enn fjær þeim ramma sem stjórnarskráin setur.

 

Er þetta ekki aðeins álit Heimssýnar, heldur fjölda sérfræðinga sem tekið hafa málið til skoðunar. Hafa þeir allir efasemdir um að lögin standist stjórnarskrá. Þeirra rök verða ekki endurtekin hér, en vísað er til umsagna Arnars Þórs Jónssonar, fyrrverandi dómara, um frumvarpið, álits Jóns Steinars Gunnlaugssonar, fyrrverandi hæstaréttardómara og prófessors í lögum, sem gerð er grein fyrir í umsögn Hjartar J. Guðmundssonar um umrætt frumvarp. Einnig er vísað til greinar Markúsar Sigurbjörnssonar, fyrrverandi forseta hæstaréttar, í afmælisriti EFTA árið 2014, til greinar Stefáns Más Stefánssonar fyrrverandi prófessors í lögum í Morgunblaðinu, 17. febrúar 2025 og til umsagnar Skúla Sveinssonar hæstaréttarlögmanns um frumvarpið. Þá er einnig vísað til umsagna Ögmundar Jónassonar, fyrrverandi dómsmálaráðherra, fyrrnefndrar umsagnar Hjartar J. Guðmundssonar og umsagna Heimssýnar um ýmsa þætti þessa máls.

 

Einnig verður ekki annað séð en að drjúgur meirihluti þjóðarinnar, skv. skoðanakönnun sem gerð var að beiðni Heimssýnar, sé andvígur málinu. Samþykki Alþingi lögin um bókun 35 er því komin gjá milli þings og þjóðar.

 

Félagið Heimssýn, sem hefur að markmiði að standa vörð um fullveldi Íslands, hefur af þessu máli mjög miklar áhyggjur. Í því sambandi verður ekki hjá því komist að minna á að frumvarp það sem hér um ræðir var ekki hluti EES-lagabálksins þegar sá samningur var samþykktur. Það var meðal annars vegna þess að ef svo hefði verið, hefði samningurinn gengið gegn stjórnarskránni.

 

Förum við þess góðfúslega á leit við forseta Íslands að hann veiti máli þessu viðeigandi athygli og beini því til ríkisstjórnar og Alþingis að virða stjórnarskrána. Fari svo að Alþingi samþykki umrætt frumvarp förum við fram á að forseti staðfesti ekki þau lög, enda gangi þau gegn stjórnarská lýðveldisins.

 

Fyrir hönd Heimssýnar

 

Haraldur Ólafsson, formaður

Einföld útskýring Jóns Steinars - og upprifjun Jóns Bjarnasonar á sögulegum staðreyndum

Jón Steinar Gunnlaugsson hetir maður sem velt hefur lögum og rétti fyrir sér um nokkra hríð. Hann hafði það einu sinni að atvinnu, en er nú á eftirlaunum.  Það er einmitt áberandi að vísdómsmenn sem taka kröfuglegast til máls gegn bókun 35 eru margir á eftirlanum, en ekki á fóðrum með beinum eða óbeinum hætti hjá hinu opinbera. 

 

Jón Steinar mælir svo um bokun 35 (án feitletrunar):

"Í þessu felast fyrirmæli um að eldri reglur skv. EES-samningnum skuli ganga fyrir yngri lögum sem Alþingi setur ef ekki er efnislegt samræmi á milli. Þetta felur það í sér að löggjafarvald Alþingis er takmarkað, því að ný sett lög á Alþingi víkja auðvitað ævinlega til hliðar eða fella niður eldri lagareglur ef efnislegt ósamræmi er til staðar. Í reynd er því lagasetningarvald Alþingis takmarkað að þessu leyti án þess að stjórnarskráin heimili slíkt.

 

Ekki verður annað séð en að sú skipan sem felst í þessu frumvarpi standist ekki nema stjórnarskránni sé fyrst breytt og í hana sett ákvæði sem heimilar þetta. Alþingismönnum er skylt að haga störfum sínum að lagasetningu samkvæmt þeim heimildum sem stjórnarskráin veitir. Þess vegna hefur Alþingi ekki stjórnskipulega heimild til að lögfesta þetta frumvarp."

 

 

Það er stórundarlegt að Alþingismenn séu enn að ræða þetta mál, í stað þess að leggja það orðalaust til hliðar vegna þess að þeir hafa enga heimild til gjörningsins!

 

 

Og að öðru máli; Í umræðum á Alþingi, og viðar, er reynt að búa til þá fortíð að EES-samningurinn hafi verið samþykktur nánast samhljóða á sínum tíma.  Því fer fjarri, eins og Jón Bjarnason fv. ráðherra rifjar upp. Hin raunverulega afgreiðsla fólst í atkvæðagreiðslu um frávísun og fóru atkvæði 33:30.  EES-menn rétt mörðu það.

 

https://jonbjarnason.blog.is/blog/jonbjarnason/

 

 

 

 

 

Fátt um svör

Annar punktur upptalningarinnar í fyrradag hljóðaði svo:

2. Bókun 35 stenst ýmist ekki eða líklega ekki stjórnarskrá að rökstuddu mati margra helstu stjórnspekinga landsins, þar á meðal fv. forseta hæstaréttar og háskólamanna í lögum. Sama sögðu sérfræðingar utanríkisráðuneytis árið 2020 og núverandi innviðaráðherra í fyrra. (sjá t.d. umsagnir Hjartar J. Guðmundssonar og Arnars Þórs Jónssonar sem eru á https://www.althingi.is/thingstorf/thingmalin/erindi/156/85/?ltg=156&mnr=85). Óþarfi ætti að vera að minna Alþingismenn á að þeir hafa svarið eið að stjórnarskrá lýðveldisins, en skal það samt gert hér.

 

Auk þeirra Markúsar fv. foreta hæstaréttar og Stefáns Más, lagaprófessors má nefna til sögunnar menn sem seint verða taldir aukvisar í lögum, þá Jón Steinar og Arnar Þór.  Efasemdir þessarra manna eru miklar, svo vægt sé til orða tekið, og vel rökstuddar.

Svar Alþingismanna, sem styðja bókun 35 er efnislega ekki neitt og þetta ekki neitt drukknar í lofgjörð um EES-samninginn, sem þó er vitað að skiptir hag Íslendinga furðu litlu máli. 

 

Undarleg rök þingmanna

Bókun 35 er til umfjöllunar á Alþingi.

Fylgismenn tilflutnings valds frá kjörnum fulltrúum Íslendinga til Evrópusambandsins hafa sitthvað um máið að segja.  Flest er það skrýtið. 

 

Sagt er að bókun 35 sé til að auka réttindi fólks. 

 

Í fyrsta lagi:

Augljóst má vera að gjörningur á við bókun 35 getur virkað í báðar áttir hvað réttindi varðar.  Ef Alþingi ákveður að bæta réttindi með einhverjum hætti og það gengur gegn lögum með uppruna í Evrópusambandinu, víkja réttindin. 

 

Í öðru lagi:

Sé vilji til að bæta réttindi með einhverjum hætti er Alþingi í fullum færum til að gera það.  Það verður ekki gert með því að gefa erlendum rétti forgang á Íslandi, óháð málefni.

 

 

Sagt er að nýfallinn dómur hæstaréttar kalli á bókun 35

Í fyrsta lagi: 

Það er ekki hlutverk hæstaréttar að panta lög frá Alþingi.  Svoleiðis gera menn ekki, enda byggir umræða á þeim nótum á frjálslegri túlkun á dómi hæstaréttar

 

Í öðru lagi:

Alþingi getur hæglega bruðist við því réttindamáli sem hæstaréttardómurinn fjallar um með breytingu á lögum.  Ekkert kallar á breytingu á almennum forgangi Evrópulaga í því sambandi. 

 

Sagt er að ef Íslendingar hlýði ekki fari málið fyrir dómstól EFTA. 

Það er alerlegsa að meinalausu.

 

Almennt einkennir umræðuna að þingmenn sem vilja ganga í Evrópusambandið tala um sambandið eins og um guðlega veru, sem verður að hlýða, sé að ræða. 

Það minnir okkur á að það er tímabært að endurskoða samband Íslands við gömlu nýlenduveldin á meginlandi Evrópu með það fyrir augum að styrkja íslenskt stjórnvald.  Eðilegt væri að skoða víðtækan fríverslunarsamning í þeim dúr sem gerður hefur verið við Bretland.

 

 

 

 

7 aðalatriði

Alþingi virðist ætla að taka bókunarslaginn. Heimssýn hvetur þingmenn til að sýna skynsemi og virða stjórnarskrána. Hér eru stóru punktarnir:

 

1. Bókun 35 geirneglir kerfi sem er á afar gráu svæði gagnvart stjórnarskrá og hugmyndum alls þorra fólks á Íslandi um lýðræði. Kerfið gengur út á að færa dóms- og einkum löggjafarvald í sívaxandi mæli til embættismanna erlends ríkjasambands.

2. Bókun 35 stenst ýmist ekki eða líklega ekki stjórnarskrá að rökstuddu mati margra helstu stjórnspekinga landsins, þar á meðal fv. forseta hæstaréttar og háskólamanna í lögum. Sama sögðu sérfræðingar utanríkisráðuneytis árið 2020 og núverandi innviðaráðherra í fyrra. (sjá t.d. umsagnir Hjartar J. Guðmundssonar og Arnars Þórs Jónssonar sem eru á https://www.althingi.is/thingstorf/thingmalin/erindi/156/85/?ltg=156&mnr=85). Óþarfi ætti að vera að minna Alþingismenn á að þeir hafa svarið eið að stjórnarskrá lýðveldisins, en skal það samt gert hér.

3. EES-samningurinn hefði að öllum líkindum aldrei verið samþykktur með bókun 35 innanborðs. Það eru mjög vond og óeðlileg vinnubrögð að koma valdaframsali í gegnum Alþingi með því að kippa framsalið í litla búta og þröngva þeim svo einum og einum í gegn.

4. Bókun 35 er ný forgangsregla sem setur lagasafn Íslands í uppnám. Hvaða lög falla úr gildi? Það er vægast sagt óljóst Mun fyrirvari um sæstreng í lögum um orkumál verða að engu, svo dæmi sé tekið? Áður en Alþingi samþykkir bókun 35, standi vilji til þess, þarf að svara spurningum af þessu tagi.

5. Bókun 35 flækir stjórnkerfi Íslands. Það er dýrt og það geri óinnvígðum enn erfiðara að átta sig á hvað gildir og hvað ekki.

6. Það er óljóst hver hin raunverulega ástæða er fyrir því að utanríkisráðuneytið leggur allt í einu svona mikla áherslu á að Alþingi samþykki bókun 35. Fjarvera bókunar 35 í þá 3 áratugi sem EES hefur verið í gildi hefur ekki verið til teljandi vandræða og það er líka vandræðalaust að leyfa málinu að fara fyrir dóm, sé það vilji þeirra sem ráða í Brussel.

7. Meirihluti þjóðarinnar er andvígur bókun 35, skv. skoðanakönnun Prósents í september 2024. Núverandi ríkisstjórn hefur sagt að mikilvægt sé að leyfa þjóðinni að ráða í svokölluðum Evrópumálum. Nú er ágætt tækifæri til þess.

 

https://www.visir.is/g/20252703654d/nokkur-atridi-i-orstuttu-mali-vardandi-bokun-35

Stjórnarskrá í ruslið?

Hjörtur rifjar upp orð Stefáns Más lagaprófessors og Markúsar Sigurbjörnssonar fv. forseta hæstaréttar um bókun 35 og stjórnarskrána, en þetta tvennt fer illa saman að mati þessara manna. Því mati hefur ekki verið mótmælt, svo vitað sé. 

Í réttarríkjum gengur löggjafinn ekki meðvitað gegn stjórnarskrá.  Ábyrgð Alþingis er mikil og brýnt að þingmenn standi undir henni.   Vilji þeir endilega bókun 35 verða þeir að breyta stjórnarskránni fyrst. 

 

https://www.visir.is/g/20252736020d/hvers-vegna-ekki-bokun-35-

Vill embættismaður komast í feitt?

Árni Þór Sigurðsson heitir embættismaður utanríkisþjónustu Íslands. Hann virðist hafa komist að því að Íslendingar eigi að gerast þegnar í Evrópusambandinu og segir frá því í grein í Vísi.

Rök Árna Þórs eru að það þurfi að verja "pólitísk, menningarleg og siðferðileg gildi".  Margt skrýtið hefur komið fram í fullveldisumræðunni, en það tekur flestu fram hvað furður varðar, að það þurfi að afhenda gömlu evrópsku nýlenduveldunum völdin á íslandi til að verja þessi gildi.

Þegar rök af þessu tagi eru kynnt er ljóst að annað býr undir.

Það er mál margra að starfsmenn utanríkisþjónustunnar séu ákafamenn um innlimun Íslands í Evrópusambandið og ráði þar von um pláss fyrir þá sjálfa í kró þar sem vel er gefið.  Hér skal ekkert um það sagt, en skrif Árna Þórs vekja óneitanlega upp slíkar hugrenningar. Honum verður að hrósa fyrir heiðarleika um eigin hugmyndir gagnvart vinnuveitendum sínum.

Samband Árna Þórs við Evrópusambandið er reyndar sérstakt.  Árið 2009 var hann í framboði fyrir stjórnmálaflokk sem tók einarða afstöðu gegn innlimun Íslands í Evrópusambandið fyrir kosningar. Örskömmu eftir kosningarnar greiddi hann atkvæði með umsókn þar að lútandi á Alþingi.  Skoðanir Árna Þórs eru því ekki alveg nýjar af nálinni. 

 https://www.visir.is/g/20252734441d/brimrot-og-vedragnyr-i-althjodamalum

Það sem breyttist - 8 atriði

Hvað hefur breyst frá síðustu umsókn um aðild að Evrópusambandinu?

1. Bretar eru farnir út. Það kostaði átök sem smáríki geta varla staðið í.  Bretar kaupa mikið af Íslendingum
2. Evrópusambandið á í miklum og viðvarandi efnahagsvanda sem er meiri en önnur helstu stórveldi glíma við
3. Ísland er nú á blússandi ferð, ekki hálflamað eftir hrun
4. Hlutur Evrópusambandsins í efnahag heimsins er minni en hann var, og fer minnkandi
5. Evrópusambandið er í tollastríði við BNA. Það væri mjög dýrt fyrir Ísland að lenda í slíku
6. Evrópusambandið er farið af stað í gríðarlega hervæðingu sem mun kosta þegnana afskaplega háar upphæðir
7. Evrópusambandið á í blóðugri stórstyrjöld í A-Evrópu sem ekki sér fyrir endann á. Enginn veit hverju eða hverjum verður fórnað í þeirri styrjöld, eða næstu styrjöldum sem Evrópusambandið fer í.
8. Evrópusambandið heldur áfram að þróast í þá átt að minnka áhrif smáríkja

 

Eftir áralangt þref á árunum eftir 2009 fór Ísland ekki nálægt því að ganga í Evrópusambandið. Hverjar eru líkurnar á að það gerist núna, þegar aðstæður eru miklu mótdrægari þeim, sem það vilja, en þær voru fyrir hálfum öðrum áratug síðan?  

Líklega engar.  Það mun þó kosta himinháar upphæðir að láta á málið reyna.  Það vill ríkisstjórnin að við borgum með bros á vör.