Sameiginleg fjárlög eða dulbúin lífskjaraskerðing?

Evrópusambandið hyggst á næstu árum stækka sameiginlegan fjárlagaramma sinn verulega. Samkvæmt tillögu framkvæmdastjórnarinnar, sem kynnt var 16. júlí 2025, er gert ráð fyrir að fjárhagsramminn 2028 - 2034 nemi nærri 2.000 milljörðum evra, eða 1,26 prósentum af vergum þjóðartekjum sambandsins að meðaltali yfir tímabilið. Þar undir falla verkefni á sviði varnarmála, orkuöryggis, landamærastjórnunar, loftslagsmála, innviðauppbyggingar, menntunar og félagsmála. Í kynningu framkvæmdastjórnarinnar er þetta kallað "metnaðarfullur og sveigjanlegur fjárhagsrammi", ætlaður til að fjármagna "sameiginlegan árangur sem engin þjóð geti náð ein". En undir þessum frösum leynist spurning sem fáir þora að orða beint:

"Spurningin er ekki lengur hvort við borgum til Evrópu - heldur hvort við borgum tvisvar."
Morten Messerschmidt, danska þinginu, 2024

Kjarni málsins er þessi: Ef Evrópusambandið tekur að sér fjármögnun nýrra útgjaldaflokka án þess að aðildarríkin dragi saman sín eigin útgjöld á móti, þá er ekki um sameiginleg fjárlög að ræða heldur tvöfalt fjárlagakerfi. Í Danmörku er nú fjárfest í varnarmálum bæði heima fyrir og í gegnum sameiginlegan sjóð ESB. Í Svíþjóð hefur fjármálaráðherrann, Elisabeth Svantesson, sagt það hreint út:

"Það er óásættanlegt að Evrópusambandið bæti við sig fleiri útgjaldaliðum án þess að við drögum saman heima fyrir."

Í Finnlandi hefur sama umræða sprottið upp varðandi orkuumbætur og viðbúnaðarmál. Þar hefur verið bent á að ef Brussel tekur að taka til sín fjármagn í þessa málaflokka án þess að innlend útgjöld lækki á móti, þá greiði almenningur einfaldlega tvöfalt.

Það er ekki rangt að vilja sameiginlega ábyrgð eða samstöðu. En ef aðildarríkin halda sínum útgjöldum óbreyttum og bæta sameiginlegum útgjöldum við ofan á, þá er ekki verið að deila byrðum heldur að stafla þeim upp. Þá er ekki lengur hægt að tala um "fjárfestingu í framtíðinni" heldur verður þetta að því sem það er í raun, dulbúin lífskjaraskerðing.

Vilja Evrópuríkin sameiginleg fjárlög? Ef svarið er já, þá ber að segja það hreint út og ákveða hvað hver lætur af hendi. Ef svarið er nei, þá er ekki hægt að fela raunverulegan kostnað í frösum og excel-skjölum.

"Ef Brussel ætlar að verða fjárlagavaldið, þá segjum við það hreint út, en ekki í gegnum excel-skjöl.
Jussi Halla-aho, forseti finnska þingsins, 2025