Evran hefur ekki staðist væntingar – Ísland með forskot

Í viðtali við Morgunblaðið 26. febrúar sl. segir Ragnar Árnason, prófessor í hagfræði, að upptaka evrunnar hafi ekki skilað þeim árangri sem að var stefnt. Þrátt fyrir miklar væntingar um aukinn stöðugleika og efnahagslegan styrk hafi Evrópusambandið (ESB) ekki náð þeirri stöðu í heimsbúskapnum sem stefnt var að. Hagvöxtur innan sambandsins - og þá sér í lagi innan evrusvæðisins - hafi verið undir væntingum. Samanburður við þróunina á Íslandi bendi ótvírætt til þess að Ísland hafi staðið sig betur.

Ísland stendur betur:
Samkvæmt nýjustu tölum var kaupmáttarleiðrétt verg landsframleiðsla á mann árið 2023 um 24% hærri á Íslandi en í aðildarríkjum ESB og 19% hærri en í evrulöndunum. Þá hefur árlegur meðalhagvöxtur á mann frá árinu 2000 til 2023 verið 0,2% meiri á Íslandi en í ESB og 0,57% meiri en í evrulöndunum. Þótt slíkur árlegur munur virðist ekki mikill getur hann haft veruleg áhrif til lengri tíma. Sem dæmi samsvarar 0,57% árlegur viðbótarvöxtur 15% meiri landsframleiðslu eftir 25 ár.

Að sögn Ragnars er kjarni málsins sá að frá aldamótum, eftir að evran kom til sögunnar, hafi bilið í vergri landsframleiðslu á mann á milli Íslands og evruríkjanna aukist mjög verulega.

Draghi viðurkennir veikleika:
Í viðtalinu bendir Ragnar einnig á skýrslu sem framkvæmdastjórn ESB fól Mario Draghi að taka saman og sem birt var haustið 2024. Draghi gegndi meðal annars embætti seðlabankastjóra bæði Ítalíu og Evrópu, auk þess að vera forsætisráðherra Ítalíu um tíma.

Þrátt fyrir að skýrslan sé skrifuð af eindregnum stuðningsmanni ESB og frá sjónarhóli sambandsins, segir Ragnar að hún staðfesti þá efnahagslegu veikleika sem lengi hafi blasað við í opinberum hagtölum, en hingað til hafi ekki verið viðurkenndir á hæsta stjórnstigi sambandsins. Þessi viðurkenning skýri hvers vegna skýrslan hafi vakið svo mikla athygli og umtal.

ESB að dragast aftur úr:
Í skýrslunni kemur fram að Evrópusambandið sé að dragast aftur úr Bandaríkjunum, Kína og mörgum öðrum iðnvæddum ríkjum. Ef ekki verði gripið til róttækra aðgerða muni það, að mati Draghis, hafa alvarlegar afleiðingar: aukna fátækt, skert öryggi og minni áhrif á eigin málefni meðal íbúa aðildarríkjanna.

Draghi telur nauðsynlegt að ríki sambandsins fjárfesti mjög verulega í nýsköpun og tæknigreinum – jafnvel allt að 5% af vergri landsframleiðslu árlega til lengri tíma. Slík fjárfesting, sem jafngildir yfir 200 milljörðum króna á ári miðað við íslenskan efnahag, geti að sjálfsögðu ekki orðið nema með því að draga úr neyslu almennings í þessum ríkjum.

Niðurstaða:
Niðurstöður viðtalsins benda til þess að þau markmið sem sett voru með upptöku evrunnar hafi ekki náðst. Þvert á móti hefur hagvaxtarmunur milli evruríkjanna og ríkja utan þeirra – þar á meðal Íslands – verið í sívaxandi óhag evrusvæðisins. Nú liggur fyrir viðurkenning á hæsta stjórnunarstigi sambandsins um að grípa þurfi til róttækra aðgerða ef koma á í veg fyrir áframhaldandi efnahagslega hnignun.

Byggt á viðtali við Ragnar Árnason prófessor í Morgunblaðinu 26. febrúar 2025