Frumvarp Þorgerðar Katrínar um bókun 35 – stærra en Icesave og þriðji orkupakkinn?

Í nýlegri færslu færslu vakti Hjörtur J. Guðmundsson, sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur, athygli á frumvarpi Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttur um svokallaða bókun 35 við EES-samninginn. Hann heldur því fram að málið sé í raun umfangsmeira og afdrifaríkara en bæði Icesave-deilan og innleiðing þriðja orkupakka Evrópusambandsins. Sú afstaða kallar á nánari skoðun – og ekki síður á lýðræðislega umræðu um lagalegan grundvöll og forræði innlendrar löggjafar. Frumvarpið og lagalegur forgangur EES-regluverks Samkvæmt því sem Hjörtur bendir á felur frumvarpið í sér að allt regluverk frá Evrópusambandinu, sem tekið hefur verið eða verður tekið upp í gegnum EES-samninginn, skuli hafa forgang fram yfir almenn íslensk lög. Hér er því lagt til að komið verði á lagalegri forgangsreglu sem byggir ekki á því hvort lög séu nýrri eða sértækari – heldur einvörðungu á uppruna þeirra í EES-kerfinu. Ef þetta yrði að lögum væri verið að festa slíka stöðu í íslenskan rétt með ótvíræðum hætti – og þar með að vissu leyti að setja evrópska lagasetningu ofar vilja Alþingis. Hjörtur bendir á að slík breyting brjóti í bága við þá grundvallarreglu að Alþingi ráði för í innlendri löggjöf og varpar jafnframt fram þeirri spurningu hvort hér sé í raun um að ræða fyrirframgefna uppgjöf í stað þess að láta á málið reyna fyrir dómstólum. Ákvarðanataka eða sjálfviljug undanhald? Eitt af því sem vekur sérstaka athygli í umfjöllun Hjartar er sú fullyrðing að ef frumvarpið næði ekki fram að ganga væri enn opinn möguleiki á að málið færi fyrir EFTA-dómstólinn og þar gæti niðurstaðan hugsanlega fallið Íslandi í vil. Með frumvarpinu væri hins vegar búið að afsala sér þeim möguleika og dómaforræði án þess að reyna á lagalega túlkun samningsins með formlegum hætti. Í því ljósi má efast um þá fullyrðingu að frumvarpið sé ætlað til að tryggja íslenskt forræði í EES-málum. Ef niðurstaðan felur í sér að Alþingi verði bundið af forgangi evrópsks réttar, án þess að möguleiki sé til lagalegrar endurskoðunar, hljómar það fremur sem veiking innlendrar ákvarðanatöku en styrking. Lýðræðisleg áhrif og skortur á umræðu Hjörtur dregur enn fremur fram að sú breyting sem frumvarpið boðar myndi ná til alls regluverks framtíðarinnar ekki aðeins innistæðutrygginga eða orkumála eins og í fyrri deilum. Því má með réttu spyrja hvort hér sé um að ræða stærsta stjórnarfarslega álitamálið í tengslum við EES frá upphafi. Ef svo er, þá er það athyglisvert og að sama skapi áhyggjuefni, hversu takmörkuð opinber umræða hefur enn sem komið er átt sér stað um frumvarpið.