Tollfríðindi okkar við ESB eru ekki afsprengi EES

Í umræðu um EES-samninginn er því oft haldið fram að hann tryggi Íslandi tollfrjálsan aðgang að mörkuðum Evrópusambandsins. En staðreyndin er sú að tollfríðindin sem Ísland nýtur þegar kemur að útflutningi iðnaðarvara og stórs hluta sjávarafurða til ESB eru að verulegu leyti byggð á eldri samningi sem gerður var milli EFTA og EB árið 1972, löngu áður en EES-samningurinn tók gildi.

Sá fríverslunarsamningur tryggði tollfrelsi fyrir iðnaðarvörur og afar hagstæð kjör á mörgum sviðum sjávarafurða. Hann byggði á gagnkvæmum hagsmunum og krafðist ekki upptöku regluverks Evrópubandalagsins.

EES færði skuldbindingar og í sumum tilvikum viðbótarkjör:

Þegar EES-samningurinn tók gildi árið 1994 voru tollar þegar felldir niður samkvæmt samningnum frá 1972. EES-samningurinn færði ekki ný fríðindi fyrir iðnaðarvörur, en bætti við ákveðnum viðbótartollfríðindum fyrir sjávarafurðir í sumum tollflokkum. Samhliða því var tryggt í bókun 9 við EES-samninginn að hagstæðari kjör samkvæmt fyrri samningi skyldu halda gildi sínu. Þess vegna fer stór hluti af íslenskum útflutningi á sjávarafurðum enn í dag fram á grundvelli samningsins frá 1972 ekki EES-samningsins.

Rétt að þekkja upprunann:

EES-samningurinn færði með sér aðild að innri markaði ESB og umfangsmiklar skuldbindingar um að samræma íslenskt regluverk við reglur sambandsins. En það er rangt að ætla að EES hafi skapað tollfrelsi sem áður var ekki til staðar. Þvert á móti byggði EES á grunni sem þegar hafði verið lagður sérstaklega með fríverslunarsamningnum frá 1972.

Þótt óvíst sé hvernig framtíðarsamskipti myndu þróast ef EES-samningnum yrði sagt upp, er mikilvægt að halda réttum upplýsingum á lofti: Þannig er oft látið í veðri vaka að tollfríðindin séu talin afrakstur EES samningsins en byggjast í raun á eldri samningum sem gerðir voru án þess að Ísland yrði hluti af sameiginlega regluverkinu. Sú staðreynd á fullt erindi inn í umræðu samtímans um valkosti Íslands í utanríkisviðskiptum.