Árið er ekki 2009!

Í umræðum um ESB og mögulega aðild Íslands sést iðulega gripið til þess að vísa í þingsályktun sem Alþingi samþykkti árið 2009 (á 136. löggjafarþingi) um að sækja um aðild að ESB. Sú vísun þjónar því hlutverki að reyna að réttlæta núverandi nálgun ríkisstjórnarinnar í samskiptum við ESB.

Þingsályktun er ekki lög samþykkt í þremur umræðum sem er send forseta til undirritunar sem lög frá Alþingi heldur er þingsályktun viljayfirlýsing Alþingis á ákveðnum tímapunkti samþykkt við tvær umræður. Hún skuldbindur hvorki framtíðarþing né ríkisstjórnir til að fara nákvæmlega sömu leið, m.ö.o. er ekki lagalega skuldbindandi.

Frá og með árinu 2009 hafa farið fram sex þingkosningar og fimm ríkisstjórnir setið, hver með sínar áherslur og stefnu. Umheimurinn hefur breyst og Ísland með. Samt er því haldið fram að sextán ára gömul viljayfirlýsing gildi enn líkt og hún hafi lagalegt gildi.

Leikrit eða stjórnskipuleg villa?

Í kjölfar fundar utanríkismálanefndar Alþingis með utanríkisráðherra vegna heimsóknar Ursulu von der Leyen, forseta framkvæmdastjórnar ESB, sagði Guðlaugur Þór Þórðarson, fyrrverandi utanríkisráðherra, í viðtali við Morgunblaðið í gær (22. júlí) að það liggi ljóst fyrir að íslensk stjórnvöld hefðu ákveðið hvaða skilaboðum hún ætti að koma á framfæri í heimsókninni.

Sú atburðarás er vel þekkt og þarfnast ekki ítarlegrar umfjöllunar hér.

"Það eru tíu ár síðan við drógum umsóknina til baka og nú er verið að segja okkur að hún sé í gildi," sagði hann ennfremur. "Ég var utanríkisráðherra í fimm ár og þetta mál kom aldrei upp. Ísland er ekki á lista yfir umsóknarríki ESB."

Þessi gagnrýni byggir fyrst og fremst á raunverulegri stjórnskipulegri stöðu málsins.

Þingsályktanir eru ekki bindandi fyrir síðar kjörin þing eða ríkisstjórnir. Þær endurspegla pólitíska afstöðu á tilteknum tímapunkti, en fela ekki í sér lögbundin fyrirmæli. Þegar ríkisstjórn Íslands ákvað árið 2015 að draga aðildarumsóknina til baka, var það gert innan ramma framkvæmdarvaldsins. Bréf þess efnis var sent til ESB og sambandið sjálft tók þátt í að móta orðalag þess.

Þrátt fyrir seinni tíma túlkanir (eða jafnvel útúrsnúninga) getur engum dulist að markmið ríkisstjórnarinnar árið 2015 var að hætta umsóknarferlinu. Það kom skýrt fram í aðdraganda málsins og efni bréfsins. Guðlaugur Þór Þórðarson, fyrrverandi utanríkisráðherra, hnykkir á þessu í fyrrnefndu viðtali við Morgunblaðið, þar sem hann bendir á að tíu ár séu frá því að umsóknin var dregin til baka en nú eigi allt í einu að halda því fram að hún sé enn í gildi.