Össur hringsnýst í umræðum um sérlausnir ESB

Það er athyglisvert að fylgjast með ummælum fyrrverandi utanríkisráðherra, Össurar Skarphéðinssonar, eftir útkomu á skýrslu Hagfræðistofnunar. Í viðtali við DV segir hann að umræða í skýrslu Hagfræðistofnunar um sérlausnir sé eitthvert nýmæli. Svo er alls ekki.

Nákvæmlega sama kemur fram í viðtali við Stefán Má Stefánsson lagaprófessor í vefritinu neiesb.is fyrir tæpu ári síðan. Reyndar hefur Össur tekið þátt í umræðu um undanþágur og sérlausnir ESB oftsinnis í gegnum tíðina þannig að það kemur sérstaklega á óvart að hann skuli telja þetta eitthvað nýtt nú. 

Í viðtalinu frá 20. mars 2013 við neiesb.is segir Stefán Már Stefánsson: 

„Ég bendi á að stefnan í sjávarútvegs- og landbúnaðarmálum er sameiginleg, þar sem Evrópusambandið fer eitt með óskiptar valdheimildir, ólíkt mörgum öðrum stefnum Evrópusambandsins sem það deilir með aðildarríkjunum eins og t.d. á sviði innri markaðarins. Þetta er grundvallaratriði. Af því leiðir að Evrópusambandið á mjög erfitt með að gefa undanþágur á þessu sviði, einkum varanlegar undanþágur“, sagði Stefán Már Stefánsson, lagaprófessor og sérfræðingur í Evrópurétti við Háskóla Íslands í samtali við neiesb.is.

„Evrópurétturinn gerir ráð fyrir bæði varanlegum og tímabundnum undanþágum. Hann gerir líka ráð fyrir því að ESB reglur séu settar eða þeim beitt í þágu einstakra ríkja eða tiltekinna svæða. Þessu má ekki rugla saman.“.

Sérlausnir Möltu frá sjávarútvegsstefnunni eru oft teknar sem dæmi af um að hægt sé að semja um undanþágur. „Í tilviki Möltu er um að ræða sérlausn í þágu einstaks ríkis í sjávarútvegsmálum, en ekki varanlega undanþágu frá reglum Evrópusambandsins. Evrópusambandið getur síðar breytt þessum lögum með sama hætti og það getur breytt öðrum lögum Sambandsins. Varanlegar undanþágur, þ.e. reglum sem ekki verður breytt nema með samþykki viðkomandi aðildarríkis, eru ansi fátíðar, og eru þær líklegri í þeim tilvikum þegar ríki eru þegar komin inn í Evrópusambandið og Evrópuréttur er að taka breytingum.“

„Það er ákveðið áhyggjuefni ef þessum atriðum er ruglað saman og niðurstaðan ekki skýr þegar aðildarsamningur liggur fyrir. Þess vegna er afar brýnt að menn átti sig á því að ekki er um varanlega undanþágu að ræða nema að tekið sé skýrt fram í aðildarsamningi að undanþágan sé varanleg og að henni sé ekki unnt að breyta nema með samþykki viðkomandi ríkis.“, segir Stefán og bætir við að dæmi um
þetta séu lausnir varðandi sjávarútvegsstefnuna sem mátti finna í aðildarsamningi Noregs frá 1994 ,sem var felldur í þjóðaratkvæðagreiðslu. „Þegar grannt var skoðað þá reyndust þær lausnir sem um var samið ekki fela í sér varanlegar undanþágur frá sjávarútvegsstefnunni.“.

“Við aðild að ESB verður ríki að gangast undir löggjöf ESB. Þetta er sameiginlegt kerfi sem aðildarríkin hlíta. Sá sem óskar aðildar verður í aðalatriðum að gangast undir allar reglur, löggjöf og afleidda löggjöf, dómaframkvæmd og aðrar réttarheimildir sem Evrópusambandið byggir á.“

Reglur Evrópuréttarins njóta forgangs fram yfir löggjöf aðildarríkjanna á þeim sviðum sem hann gildir á.
„Sambandslöggjöfin hefur forgang fram yfir löggjöf aðildarríkjanna, þar á meðal stjórnarskrár þeirra. Á hinn bóginn verður að taka fram að þessi forgangur hefur ákveðin takmörk. Evrópusambandið verður algjörlega að starfa eftir stofnsáttmálum sínum, og má ekki taka sér neitt það vald sem ekki greinir í þeim“. Umdeilanlegt er hvort svo hafi verið gert í öllum tilvikum.

„Með Evrópusambandsaðild framselja aðildarríki fullveldi sitt til ESB á þeim sviðum sem Evrópurétturinn tekur til og að því marki sem hann áskilur. Það er alveg skýrt að það verður ekki hægt að ganga í ESB að óbreyttri stjórnarskrá“.