Heimssýn

Ríkisstjórnin hefur ítrekað talað um að halda áfram aðildarviðræðum við ESB, þegar talið berst að áformum um þjóðaratkvæðagreiðslu um þetta mál. Þannig muni þjóðin ekki kjósa um vilja til inngöngu í sambandið sjálft, heldur um hvort hefja skuli að nýju viðræður sem stöðvaðar voru fyrir rúmum áratug. En einmitt þar liggur kjarninn: Við hvað er verið að halda áfram og eru þessar viðræður yfirleitt enn til?

Ísland sótti um aðild að Evrópusambandinu árið 2009. Formlegar viðræður hófust sumarið 2010 og fyrsti viðræðufundurinn var haldinn í júlí sama ár. Hluti samningskafla var opnaður og sumum þeirra lokað, en meirihluti þeirra var aldrei tekinn til umræðu. Viðræðunum var í raun frestað árið 2013, þegar samninganefndin var leyst upp og ferlinu hætt í reynd.

Síðan gerðist þetta:
Í mars 2015 sendu íslensk stjórnvöld formlega tilkynningu til Evrópusambandsins þess efnis að Ísland teldist ekki lengur umsóknarríki. Það var skýr stjórnskipuleg yfirlýsing um að ferlið væri úr gildi fallið.

Á sama tíma hefur Evrópusambandið tekið miklum breytingum. Bretland hefur gengið úr því, regluverk hefur þyngst og samningsumhverfið breyst, sérstaklega á sviði sjávarútvegs, landbúnaðar, fjármála og orkumála. Í dag er staðan allt önnur, bæði innan sambandsins og hér heima.

Í ljósi þessa er ekki aðeins óljóst hvað ríkisstjórnin á við með því að halda áfram, heldur beinlínis villandi. Um er að ræða nýja pólitíska vegferð, sem krefst nýrrar stefnumótunar, nýrrar samninganefndar og nýs umboðs frá þjóðinni.

Orðalagið "halda áfram" þjónar þó augljósum tilgangi:

Það mildar umræðuna.
Það forðast að þjóðaratkvæðagreiðslan verði túlkuð sem yfirlýsing um inngöngu.
Það réttlætir að ekki þurfi að endurmeta forsendur aðildar.

En ef þjóðin á að taka upplýsta afstöðu, verður að tala skýrt. Þjóðaratkvæðagreiðsla um að "halda áfram" viðræðum sem stjórnvöld hafa áður slitið formlega og sem Evrópusambandið hefur ekki tekið upp að nýju, verður varla talin fullnægjandi lýðræðisleg umgjörð.

Ríkisstjórnin hefur nú lýst því yfir að hún hyggist verja tugum milljóna af almannafé til þess að efla "lýðræðislega umræðu" í aðdraganda þjóðaratkvæðagreiðslu um hvort halda eigi áfram aðildarviðræðum við Evrópusambandið. Einkum er rætt um stuðning við félagasamtök, þar á meðal stéttarfélög sem eigi að fá hlutverk í upplýsingagjöf og umræðu.

En hvers konar umræða er þetta eiginlega?

Í bæklingi Evrópusambandsins "Understanding Enlargement" kemur skýrt fram að það sé markmið sambandsins að tryggja stuðning almennings í umsóknarríkjum. Til þess séu notaðar beinar aðgerðir: styrkir, samstarfsverkefni og sérstakt samtal við félagasamtök sem tali réttum rómi. Þar stendur að stuðla skuli að "skilningi á áskorunum aðildar" og að nauðsynlegt sé að ná í gegn þeim skilningi að stækkunin sjálf sé af hinu góða.

Það vekur því spurningar þegar ríkisstjórn Íslands hyggst verja háum fjárhæðum til að undirbúa "umræðu" með fyrirfram ákveðnu sniði og samstarfsaðilum sem hafa ítrekað lýst sig fylgjandi inngöngu. Þarna er ekki um að ræða hlutlausa upplýsingagjöf, heldur hluta af samþykkisaðgerð, sem Evrópusambandið hefur sjálft skilgreint sem nauðsynlegan þátt í aðildarferlinu.

Nú vantar bara síðasta skrefið í forskriftinni: að merkja sem "upplýsta lýðræðislega umræðu" það sem í reynd er afrakstur fyrirfram ákveðinnar stefnu, þar sem aðgangur og aðstoð eru aðeins í boði fyrir þá sem er

Planið er auðvitað að halda þjóðaratkvæðagreiðslu um eitthvað sem fáir eru ósammála, eins og til dæmis að "talast við".  Í skjóli hennar er svo ætlunin að setja í gang aðildarferli meö öllu sem því fylgir, þar á meðal gríðarlegum fjárútlátum. 

Haraldur Ólafsson ræðir málin á Sprengisandi á Bylgjunni hér:

https://www.visir.is/k/6e12a9f7-ca74-4bf0-bc21-b2630a606ef1-1751803377289