Heimssýn

Í Brussel eru fiskarnir okkar ekki bara á markaði, heldur flæktir í reglugerðir. Sjávarútvegsstefna ESB er ekki hugmynd á blaði, heldur ferli sem tekur ákvarðanir um kvóta, reglur og ráðgjöf. Aðild að ESB þýðir að ákvarðanir sem varða okkar fiskistofna færast til Brussel.

Haukur Arnþórsson, stjórnsýslufræðingur, fór nýverið yfir regluverk sjávarútvegsstefnunnar í grein í Morgunblaðinu. Hann leggur áherslu á að kerfið sé ítarlega reglusett, með skýrum viðmiðum og stofnanakerfi ESB sem taki ákvarðanir með lagalegri nákvæmni: reglugerðir, stofnanir, skiptingu kvóta og svonefnda ICES-ráðgjöf. Niðurstaðan er skýr: aðild þýðir að ákvarðanir um íslenskan sjávarútveg færast til Brussel.

Í Brussel er enginn fiskur of smár til að rata inn í reglugerð, hvort sem það eru deilistofnar í Norður-Atlantshafi eða heimakærar grásleppur í Húnaflóa.

Hér er ekki um að ræða túlkunaratriði eða grátt svæði í fræðunum. Þetta stendur svart á hvítu í grunnlöggjöf ESB. Það má vel vera að fallegar sögur séu á kreiki um undantekningar, sérlausnir eða sérstakar aðstæður, en engin dæmi eru til um slíkar varanlegar undanþágur í aðildarsamningum. Það er lágmark að nálgast umræðu um þennan málaflokk út frá staðreyndum.

Niðurstaðan blasir við: Viljum við leggja þorskinn okkar og þar með fiskimiðin í ylvolgan faðm kommisjónarinnar í Brussel?

Í leiðara Morgunblaðsins sl. miðvikudag er bent á að svo virðist sem hvorki rök né samstaða séu til staðar innan ríkisstjórnarinnar þegar kemur að fyrirhugaðri aðildarumsókn Íslands að Evrópusambandinu. Meðan forsætisráðherra segir þetta ekki forgangsmál hafa Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, utanríkisráðherra og formaður Viðreisnar, auk Dags B. Eggertssonar þingmanns Samfylkingar, rætt um að hraða umsókninni.

En þetta er alls ekki séríslenskt fyrirbrigði heldur vel þekkt mynstur í þeim löndum sem hafa gengið í Evrópusambandið síðustu 20-30 árin.

Í fræðunum ber þetta heitið lýðræðishalli ("democratic deficit"). Giandomenico Majone (1998) og Follesdal & Hix (2006) hafa sýnt fram á að ákvarðanir um framsal valds til Brussel eru iðulega teknar langt frá fólkinu sjálfu. Þjóðaratkvæðagreiðslur eru notaðar til skrauts eftir á. Það eru stjórnmálamenn og embættismenn sem stýra ferlinu í samstarfi við Brussel.

Þegar íslenskir ráðherrar tala út og suður, forsætisráðherra segir þetta "ekkert aðkallandi mál" en utanríkisráðherra talar um að "hraða umsókn", þá er það ekki merki um séríslenskan óstöðugleika. Það er dæmigert fyrir aðildarferli: ríkisstjórnir eru ósamstíga, þjóðin er klofin, en ferlið heldur engu að síður áfram, knúið af kolavélunum í Brussel og innlendum elítum. Þetta er einmitt kjarninn í lýðræðishallanum, að ferlið er drifið áfram ofan frá, en ekki af opnum og sameiginlegum ákvörðunum þjóðarinnar.

Rannsóknir á aðildarferli landa í Mið- og Austur-Evrópu (Schimmelfennig & Sedelmeier, 2005) sýna að ríkisstjórnir þar notuðu aðild til að styrkja stöðu sína innanlands, tryggja fjármagn frá Brussel og forðast átök með því að færa ákvarðanir út fyrir vettvang innlendra stjórnmála.

Það sem blasir við er því einfalt. Aðildarferlið er ekki samstillt lýðræðisverkefni heldur elítudrifið ferli. Þegar íslenskir stjórnmálamenn tala nú um að endurræsa ferlið eins og það snúist um "að rökstyðja betur" eða "byggja upp samstöðu", þá á sá málflutningur ekkert skylt við opna og lýðræðislega umræðu, heldur líkist hann fremur þurrum brauðhleif með smjörkremi og kökuskrauti.

Ólafur heitir maður Sigurðsson. Hann er einn reyndasti fréttahaukur landsins og hefur fylgst með alþjóðastjórnmálum frá því áður en sum þeirra sem nú stýra landinu fæddust.

Í grein í Morgunblaðinu sl. laugardag rekur hann efni greinar sem birtist nýlega í Project Syndicate, eftir Villy Sövndal, fyrrverandi utanríkisráðherra Danmerkur (2011-2013) og nú þingmann á Evrópuþinginu, og Roderic Kefferputz, starfsmann í Brussel-deild Heinrich-Böll-Stiftung, sem styður hnattrænar umræður um græna pólitík og stefnumótun.

Sövndal og Kefferputz segja þar berum orðum: Von der Leyen hefur þegar sett stækkun í norður á dagskrá. Stækkunin þangað snýst ekki aðeins um geopólitík, heldur einnig peninga. ESB vinnur að því að taka inn tíu fátækustu lönd Evrópu og þá vantar auðvitað einhvern sem borgar brúsann. Þar koma Ísland og Noregur til sögunnar, lönd sem eru meðal ríkustu landa heims. Við eigum að borga.

Á sama tíma hefur ESB kotroskið ákvæði um öryggismál í sáttmála sínum en réttir á sama tíma fram betlistafinn sinn í Washington. Hvernig getur ESB, sem kallar eftir samstöðu á norðurslóðum í nafni öryggis og stöðugleika, verið jafnframt háð hernaðarlegum stuðningi frá Bandaríkjunum? Hvers konar stórveldi er það?

Færeyingar og Grænlendingar hafa þegar svarað þessu með því að halda sig utan dyra. Þeir ætla ekki að láta Brussel stýra fiskimiðum sínum eða gera sig að gjaldmiðli í samstöðu sem þjónar fyrst og fremst öðrum. Ísland á að draga lærdóm af því.

Það sem Ólafur bendir á er skýrt: Þetta snýst ekki um "aukinn stöðugleika" heldur um flutning valds og að lokum reikninginn. Spurningin er hvort við ætlum að afhenda auðlindir okkar á altari kommisjónarinnar í þeirri trú að Brussel sé skjól, þegar reynslan sýnir hið gagnstæða.

Forsætisráðherra fullyrðir í Morgunblaðinu í gær að hún "eyði ekki tíma í Evrópusambandið". Þetta hljómar eins og sagt til að róa þjóðina eftir atburði sumarsins. Hvort sem það er yfirlýsing um að fylgja utanríkisstefnu ESB og þar með þátttaka í refsiaðgerðum og hernaðarbrölti, samstarf í sjávarútvegsmálum (sem þó er líkast til dulmál sem eftir er að brjóta kóðann á), hótanir ESB um tolla í trássi við EES samninginn sem það þurfti að bakka með 18. ágúst sl., nú eða fundir með æðstu ráðamönnum sambandsins.

Það er heldur ekki bara tíminn sem fer í Brussel heldur líka peningarnir. Milljarðar úr ríkissjóði, sem enginn minntist á í fjármálaáætluninni í sumar. Milljarðar sem hefðu mátt fara í það aðhald sem fjármálaráðherrann boðar.

Hljóð og mynd fara einfaldlega ekki saman. Og þegar menn vakna upp af Brussel-óráðinu situr þjóðin eftir með timburmennina, líklega þó örðuvísi en eftir venjulega Menningarnótt á ágústkvöldi. Það verða timburmenn af reikningunum sem koma upp úr ferðatösku utanríkisráðherra á Saga Class.

Já, hér er boðið upp á róandi frá Stjórnarráðinu og hausverk frá Brussel.