ESB tæki yfir sjávarútvegsauðlindina

Þau svör sem Guðlaugur Þór Þórðarson alþingismaður hefur fengið frá æðstráðendum í ESB er að Íslendingar myndu ekki halda yfirráðum yfir sjávarútvegsauðlindinni yrði Ísland aðili að ESB. 

 

Mbl.is greinir svo frá: 

 

Ríki geta ekki staðið fyrir utan sameiginlega sjávarútvegsstefnu Evrópusambandsins gangi þau í sambandið. Þetta kom fram í svari Thomas Hagleitner, fulltrúar stækkunardeildar Evrópusambandsins, við fyrirspurn frá Guðlaugi Þór Þórðarsyni, þingmanni Sjálfstæðisflokksins, á fundi sameiginlegrar þingmannanefndar Alþingis og Evrópuþingsins sem fram fór í Reykjavík í dag en hann er annar formaður nefndarinnar.

„Ég spurði hann að því hvort ríki gætu staðið fyrir utan sameiginlega stefnu Evrópusambandsins í sjávarútvegs- og landbúnaðarmálum og það kom alveg skýrt fram hjá honum að það sé ekki hægt. Það þýðir einfaldlega að okkar markmið að halda yfirráðum yfir sjávarútvegsauðlindinni okkar er ekki í boði. Það fer þvert á sjávarútvegsstefnu sambandsins,“ segir Guðlaugur.

Hann segist ennfremur hafa spurt Hagleitner að því hvort ríki sem hætti viðræðum um inngöngu í Evrópusambandið gætu sótt um að nýja. Hagleitner hafi sagt að ekkert væri því til fyrirstöðu 

Þvert á sjávarútvegsstefnu ESB

Erindi Josefs Motzfeldts á ráðstefnu Nei við ESB

Josef Motzfeldt, fyrrverandi ráðherra og fyrrverandi forseti grænlenska þingsins, hélt skemmtilegt erindi á ráðstefnu Nei við ESB um síðustu helgi um baráttu Grænlendinga við að komast út úr ESB. Hann lýsti sögu Grænlands og hvernig hún fléttaðist saman við sögu Norðurlanda og Evrópu. Enn fremur lýsti Josef því hve fiskveiðihagsmunir stórþjóða Evrópu höfðu mikil áhrif á gang mála. Grænlendingar voru þvingaðir inní EB með Dönum árið 1972 en þeim tókst að segja skilið við sambandið 1985.

 

Hér fer á eftir ræða Josefs Motzfeldts sem hann flutti á dönsku: 

 

 

 

Heimssýn – 22. marts 2014

Reykjavik

Josef Motzfeldt

Skeptikerne stiller gerne spørgsmål som, ’hvorfor skal Grønland nu ønske en større selvstændighed, eller det der i deres øjne er endnu værre, suverænitet?

Det bedste svar på den slags spørgsmål er, hvorfor ikke.

For ethvert individ og ethvert folk besidder trangen og behovet for selvstændighed.

Emnet i dag er os i nordatlanten og EU. Den politiske og økonomiske union af indtil nu 28 europæiske lande repræsenterende over 500 mio borgere.

Helt aktuelt synes først fællesskabets og nu unionens oprindelig mål om fællesskab i al fordragelighed til at være mere eller mindre at være under nedsmeltning, hvor ekstremt nationalistiske kræfter er under kraftig mobilisering på bekostning af de proklamerede fællesskab. Flere medlemsstater diskuterer nu hvorvidt unionen skal overrule medlemslandenes lovgivninger på flere og flere områder. Er det nu også så et attraktivt fællesskab?

Det vender jeg nok tilbage til senere.

For at forstå Grønlands flugt ud af det daværende EF over hals og hoved, har jeg tilladt mig at gå lidt tilbage i historien.

Grønlands historie i landets forhold til andre nationer er en spændende og absolut ingen kedsommelig historie.

I forhistorisk tid fra for ca 4000 år siden startede de første invasioner vestfra. Den sidste invasion vestfra er den nuværende befolknings forfædre som kom til landet næsten samtidig med Eirik den Rødes landnam. Det skete for ca 1200 år siden.

Da var der ikke tale om kolonister og koloniserede. De to grupper levede mere eller mindre hver for sig. Bønder og fangstfolk. Bofaste og nomader.

Mens den norrøne del af befolkningen kæmpede med strømninger fra fastlands Europa, både med de kristne overhoveder i Bremen, Hamburg, Lund og siden Nidaros og endelig Skálafos på den religiøse del, og med diverse konger her og der på den mere verdslige del,levede inuit befolkningen mere i isolerede små samfund med deres åndelige ledere og med deres tro på deres ’ledestjerner’ som nok ikke var langtfra landnamsfolkenes østfra.

Først omkring 1260 indtraf en begivenhed af større politisk rækkevidde – ja, som endog har fået betydning for situationen i dag. Den norske konge Håkon Håkonssøns saga beretter, at grønlændingene frivilligt gav ind under kongens overhøjhed. Da var kong Håkon i gang med sine bestræbelser på at samle alle norrøne nybyggerområder i Nordatlanten til et rige – Norgesvældet.

Den kulminerede i 1262, da den islandske Althingi hyldede kongen som herre, mod at han på sin side forpligtede sig til blandt andet at sende mindst seks skibe med forsyninger til Island hvert år.

Efter Islands kapitulation havde grønlændingene vel næppe noget valg. At holde sig uden for Norgesvældet ville være ensbetydende med at afskære sig fra alting.

Overgangen fra fristat til norsk ’skatland’ indebar næppe større omvæltning. Nu var også Grønland et ’skatland’ under Norgesvældet, og da Norge hundreder af år senere forenedes med i en union med Danmark, fulgte Grønland med for at forblive ved Danmark, også efter at unionen med Norge var ophævet efter Napoleonskrigene i 1814.

Se kære venner, så begrebet union er absolut næppe af gammel dato også her i vores region. Ser vi så om i regionen, er det efter min mening ikke alene vore landes, Norges, Føroyars, Islands og Grønlands beliggenhed, ved grænsen til det Arktiske Ocean, som afholder os fra at melde os under det blå flag med disse foreløbigt 28 stjerner.

Alle vore 4 lande kender til den situation at være og at have været underlagt en anden nations administration og forvaltning. Ganske vist har Norge ikke oplevet en egentlig status som koloni, men landets handlefrihed var stærkt begrænset. Norge var først i union med Danmark fra 1380-1814 og siden med Sverige frem til 1905, hvor Norge opstod som selvstændigt land som monarki.

Så bortset fra de efter murens fald i 1989 opståede republikker i øst- og mellemeuropa er Norge den yngste suveræn nation i fastlandseuropa. Efter dette hurtige blik i Norges historie indtil blot 89 år inden den hidtil sidste norske folkeafstemning om landets forhold til EU, er det højest sandsynligt, at begrebet union for mange nordmænd var en historisk belastet ord?

Det samme var sikkert tilfældet med erindringen fra anden verdenskrig, hvor modstanden mod besættelsesmagten kostede ikke færre end 10.000 borgere livet. Ved folkeafstemningsøjeblikkene er det sikkert at denne unge nation havde denne erindring som om det var i går, dette skete.

Nu er jeg så fremme ved Norges forhold til EU. Ved første folkeafstemning tilbage i 1972 stemte godt 53 % nei med en valgdeltagelse på 79,2 %. Så 22 år senere 1994 skulle nationen atter tage landets stilling i forhold til den europæiske union. Denne gang stemte faktisk den samme procentdel nei med en rekordhøj valg deltagelse på 89 %. Dette til trods for visheden om at blive det eneste land i fastlandeuropa udenfor unionen. Er dette en løben risiko i suverænitetens navn? Er det en reaktion mod risikoen for at stå i unionens randzone? Er det et forsvar for nærdemokrati og medbestemmelse?

Dette norske nei så umiddelbart efter nabolandedes, Sveriges og Finlands ja, har utvivlsomt affødt manges forundring. Man kan naturligvis forfalde til at spekulere over hvilke grunde der mon kunne være for dette nei for anden gang. Men de førnævnte kendsgerninger i Norges historie har uden tvivl haft deres indvirkning.

Når vi skal sammenholde Norges nei og Føroyars, Island og Grønlands fortsatte afstandtagen til direkte medlemskab til EU er der et par forhold vi skal have in mente.

For det første er alle fire lande stærke fiskerinationer med et stort havområde, som utvivlsomt virker stærkt dragende for visse EU medlemsstaters tidligere storhed på fiskeriet i Nordatlanten, DeutcheHochseeFleet samt portugisiske og spanske i Grønland velkendte torskefiskere på bankerne udfor Grønlands vestkyst blot for at nævne de største.

Efter dette, måske lidt langtrukne historiske sidespring, må jeg hellere komme til mit emne: Grønland og EF/EU:

Grønlands vej gennem historien er som bekendt først som rendyrket koloni fra 1721 frem til ændringen af den danske grundlov i 1953. Ved denne grundlovsændring blev Grønland indlemmet det danske rige - som en slags amt. Men dette var mere iscenesat politisk trick for at kunne tilfredsstille De Forenede Nationers interesse om hvordan det nu forholder sig med DK og kolonien Grønland.

Så fra 1953 gik forholdene fortsat deres skæve gang, med et landsråd uden lovgivningsmyndighed med den danske landshøvding som formand og to pladser i det danske folketing.

Danmark med Føroyar og Grønland gik til folkeafstemning 2. januar 1972.

I Grønland stemte knap 75 % i mod medlemskab, men grndet Grønlands fortsatte status i dette ingenmandsland, betød Danmarks medlemskab fra 1. januar 1973, at Grønland blev slæbt med ind i EF.

Det Færøske Hjemmestyre besluttede, at Færøerne ikke ønskede at være medlemmer af EF, så den danske tiltrædelse kom efter dette ønske ikke til at gælde for Føroyar.

Dette gav genlyd i det grønlandske samfund, ikke mindst blandt den yngre del af politikerne.

Så takket være EF kom der grøde om at følge Færøerne. Et udvalg blev nedsat som skal forberede det næste skridt mod større autonomi. Dette udvalgs arbejde fortsatte i et fælles grønlandsk/dansk Hjemmestyrekommission. Kommissionen nedkom så med sin betænkning 1978, som gik til folkeafstemning. Også denne gang stemte ca 75 % af befolkningen for Hjemmestyrets indførelse. Dette blev en realitet 1. maj 1979.

Hvad er så mere naturligt end at tage det næste skridt mod udmeldelse af EF. De mere borgerlige politikere var da stærkt opsat på Grønlands fortsatte medlemskab, med egnsudviklingsbevillinger som klingende lokkemad. Mens den mere venstreorienterede del gik i gang med at mobilisere arbejdet med at melde landet ud af EF. Dette var uset, uhørt og som ingen havde forestillet sig nogensinde skulle forekomme. Velvidende at kampen bliver som David mod Goliat, gik begge lejre, både for og imod, i gang med en kampagne med en rejseaktivitet til alle beboede steder, hvor der blev afhold stærkt besøgte folkemøder i alle beboede steders forsamlingshuse, skoler og biblioteker.

Fortalere for udmeldelse efter 3 års hjemmestyre ligesom allerede havde fået smag på egen lovgivningsmyndighed på ganske vist begrænsede hjemtagne forvaltningsområder. Fiskeriområdet fyldte meget, hvilket ikke var overraskende med de allerede indhøstede erfaringer med EF-medlemslandenes fiskeres boltren sig i Grønlands farvande.

Nejsiden havde den nyfødte situation i at være mere herre i eget hus og fiskeriet som deres væsentligste skyts. For fortsat medlemskab ville uvægerligt medføre ikke ubetydeligt bureaukrati med i stedet for egen lovgivningsmyndighed at skulle behandle direktiver fra Bruxelles og Strasbourg.

For allerede da var det tydeligt at fællesskabet bestod af to klasser. Tyskland, Frankrig og Benelux landene talte åbent om en stærk samling af europas forenede stater.

Styrke i fællesøkonomi og fællesforsvar i en stærk europæisk union var interessant for de stærke medlemslande. Mens de, mere eller mindre, nødtvungne medlemmer naturligt nok er bange for en mere tvivlsom tilpasser status i unionens randzone.

Efter en hektisk og stærkt engageret kampagne så var det den 23. februar 1982 atter en dag for en afstemning i spørgsmålet om Grønland skal fortsat bibeholde sit ganske vist ufrivillige medlemskab af EF som en del af det danske kongerige.

Der var spænding til det sidste, for der var naturligvis tydeligt at materielle lokkemidler havde gjort indtryk på menigmand, hvilket er da ganske naturligt reaktion for os mennesker i almindelighed.

Resultatet blev 47 % ja 53 % nej. Altså, et flertal tilkendegav, at der ikke var grund til et grønlandsk ja begrundet i de materielle lokkemidler. Et flertal følte derimod, at Grønland har råd til at stemme nej med hjertet.

Fiskeriet og fiskeindustrien, havde ingen grund til at begræde dette nej.

Vi følte at dette nej talte for et forstærket samarbejde i Nordatlanten. Flertallet i befolkningen talte om, at vi udmærket kunne starte med fiskeri, sæl- og hvalfangst samt arktisk forskning.

Umiddelbart efter folkeafstemningen igangsattes det helt store maskineri med forhandlingen med den kæmpe mastodont, kommissionen. Den danske regering så sig nødsaget til at sætte dele af sin administration med flere ministerier til rådighed for at assistere det unge hjemmestyre med forhandlingerne, som først og fremmest omfattede ændringer af traktater og besværlige ratifikationsprocedurer.

Begge sider af forhandlingsbordet tog arbejdet seriøst for at imødekomme Grønlands ønske om udtræden den 1. januar 1985, uden at nogen af parterne åbenbart viste udtryk for helt at kappe alle bånd for evigt.

Grønland havde fortsat interesse i EF’s pengetank i en vis overgangsperiode. Flere store medlemslande havde til gengæld fortsat interesse for en overgangsperiode at have fortsat adgang til at give medlemsstaternes fiskeriflåde i vore farvande.

Der blev indgået en fiskeriaftale fisk for penge og Grønland fik toldfrihed for sin eksport af fisk til EF. I starten af marts 1984 forelå et forhandlingsresultat til underskrift under et rådsmøde. Dette skulle så følges af en ratifikationsrunde i samtlige medlemslandenes regeringer

 Siden har de skiftende regeringer i Grønland og de skiftende kommissioner i EF/EU genforhandlet denne aftale. Mængden af kvoter for de forskellige arter har hele tiden været afstemt med Grønlands fiskerikapacitet og den løbende biologiske rådgivning. I dag udgør EU’s kvoteandele kun ca halvdelen af hvad der var i starten og det samme gælder for EU’s betaling for det stærkt nedsatte kvoteandele.

Jeg nåede så mens jeg sad som minister for udenrigs- og finansområdet at forhandle med kommissionen om et såkaldt budgetsamarbejde, det var tilbage i 2005-06. Det dengang opnåede resultat er fortsat gældende, hvor EU bevilger over 200 miokr årligt som fortsat er møntet på uddannelsesområdet.

I forbindelse med Grønlands udmelding fik vi så samtidigt status som oversøisk territorium, som omfatter medlemsstaternes tidligere kolonier, i Pacific Ocean, Atlanten, Carribien og det Indiske Ocean. Vi er i alt mellem 15 og 20 såkaldte OCT lande.

Under hele udmeldelses processen var jeg minister for handel og trafik. Vi fulgte ratifikationsprocessen med spænding. For selvom Tyskland havde fået meget af sine meget yderligtgående krav på vegne af sin Hochsee Flåde, var der fortsat vis uro og utilfredshed blandt medlemsstaterne. Men den største hindring for at opfylde vort krav om udtræden pr 1. januar 1985 blev forpurret fra helt uventet medlemsstat, Irland. Jeg husker ikke helt årsagen hertil. Så der var ikke megen jule- og nytårsfred vi fik dengang. Efter et vist tovtrækkeri kunne Grønland endelig slippe for sit medlemskab fra 1. februar 1985.

Taget Grønlands på daværende tidspunkt begrænsede fiskerikapacitet i betragtning, var det tilfredsstillende sejr, og endnu er der ingen andre, som har vovet at følge denne uforskammethed at forlade den højtprofilerede union.

Hvad var mere naturlig efter denne kamp, end at rette blikket mod det nordiske samarbejde, Nordisk Råd. Samme år 1985 blev Grønland indlemmet i Nordisk Rådets samarbejde. Dette blev Grønlands første spæde skridt i det internationale politiske samarbejde.

Europa er langtfra hele verden, slet ikke de 28 EU medlemsstater.

Flere lande i det fjerne østen stormer frem i vilde stormskridt. Island har indgået aftale med Kina. Færøerne har Rusland og flere afrikanske lande som gode afsætnings markeder for bl a makrellen, den kære fisk.

I henhold til Rio erklæringen kan lande i et nabolag stå for forvaltning af bl a havområdet i regionen. Her er vi forsamlet, som har denne myndighed takket være Heimssýns. Det ville være rart, hvis et nordatlantisk helhjertet samarbejde på forvaltning og udnyttelse af vore biologiske rigdomme kunne virkeliggøres, ikke blot som noget man blot tager frem ved højtidelige skåltaler. Norge, Føroyar, Island og Grønland.

Vi kunne udgøre en misundelsesværdig og attraktiv partnerskab af supermagts kaliber, ikke på grund af vores militære styrke, men snarere på grund af vores placering midt hele planetens spisekammer, takket være de store naturressourcer både til lands og til havs.

Den almindelige opfattelse i internationalteori er, at små stater eller isolerede samfund har små interesser.

Tja gode venner, nogle store stater eller store handelslande kan måske tillade sig at isolere sig selv.

Grønland har på den anden side ikke råd til at isolere sig selv og bygge barrierer mod resten af verden, slet ikke vore nærmeste naboer.

Det som Grønland har bygget op gennem tiden er ønsket om at være fri og gøre brug af denne frihed. I dag deltager Grønland som et ligeværdigt medlem af det internationale samfund. Det eneste som kan begrænse denne situation er vores egen svaghed.

Mit budskab er derfor, at man ikke lytter til de, som påstår, at vi er for små til at have internationale ambitioner eller er for små til at gøre en forskel.

Hvis vi selv begynder at tro, vi er for små og ubetydelige, så vil den tro snart være selvopfyldende, og vi bliver små og ubetydelige.

Jeg har i flere forskellige fora, som Nordisk Råd og Vestnordisk Råd talt for ideen om, at invitere alle nationer med kystlinie til det Arktiske Ocean for at oprette et fælles Ishavs Råd.

Dette Ishavs Råd skulle udgøre den autoritet, der træffer beslutninger omkring alle emner og aktiviteter, der er relateret til det Arktiske Ocean, som bliver mere og mere isfri.

Rådet skulle beslutte udnyttelsen af både de levende og ikke levende naturressourcer.

Rådet skulle beslutte søfartsveje i det nye isfrie ocean. Udgiften for rådet skulle dækkes af alle medlemslande.

Med den seneste dybt beklagelige udgang af konflikten i Ukraine specielt og Krim halvøen i særdeleshed, skal vi være yderst vågne for den store nabo mod øst. Når dette store land kan nedstirre NATO, USA og andre internationale organisationer for fred og sikkerhed i spørgsmål som Iran, Syrien og nu Ukraine. Er det svært at prøve på at udelukke at lignende også kan ske i vores region, Nordatlanten.

Vi har to veje, vi kan vælge, når det gælder internationale relationer.

Den ene vej er konkurrence- og konfliktvejen og den anden er samarbejde og diplomati.

Som det blev udtrykt for FN’s årti for oprindelige folk for ca 15 år siden, at det nu var på høje tid at introducere et Aktivt Partnerskab.

Nok udgør vi hver for sig små samfund. Men vi er ikke mindre end, at vi også bekymrer os om miljøet og for at sikre den biologiske mangfoldighed.

Vi er ikke for små til at gøre en forskel.

Jeg er klar over, at jeg i mit indlæg har jeg bevæget mig på forskellige niveauer og i alle mulige retninger. Men dette er blot et udtryk for min fortsatte glæde over at være sluppet for medlemskab af EU, den mere og mere skrøbelige union.

Jeg er stolt af at være medlem af den Vestnordiske familie.

Her har vore rødder slået sig ned og holder om muld, basalt og granit.

Her bor alle vore forfædres drømme og gør os stærke.

  

Reynsla Ernu Bjarnadóttur af aðildarviðræðum við ESB

Fjölmennir íslenskir samningahópar voru sniðgengnir í aðildarviðræðum við ESB. Þeir fengu ekki að koma að viðræðum nema að hluta og mikilvægum málum var haldið frá þeim. Þetta kemur m.a. fram í athyglisverðu erindi sem Erna Bjarnadóttir, aðstoðarframkvæmdastjóri Bændasamtaka Íslands, hélt á ráðstefnu íslensku samtakanna Nei við ESB og norsku samtakanna Nei til EU síðastliðinn laugardag. 

 

Erindi Ernu er hér meðfylgjandi: 

 

Erindi Ernu Bjarnadóttur, aðstoðarframkvæmdastjóra Bændasamtaka Íslands, á ráðstefnu Nei við ESB og Nei til EU laugardaginn 22. mars 2014:

Reynslusaga af starfi fyrir hagsmunasamtök og samningahópa

Það voru átakatímar á Íslandi vorið 2009. Engum sem tók þátt né heldur áhorfendum gat dulist það. Fyrsta stjórn vinstri flokka um árabil var mynduð í skugga efnahagshruns og mikilla átaka á vettvangi stjórnmála.
Þessir merku atburðir eru greindir og raktir ítarlega í meistararitgerð Hollendingsins Bart Joahchim Bes frá árinu 2012. Ritgerðin er á ensku og ber heitið: Iceland’s Bid for EU Membership: An Offer You Cannot Refuse – An analysis on the role of party-politics within the decision-making process concerning Iceland’s application for EU membership.

Í lauslegri íslenskri þýðingu hljóðar aðalheiti ritgerðarinnar svo: Umsókn Íslands um ESB aðild: Boð sem þú getur ekki hafnað. Bart talaði við fjölmarga hér á landi, bæði stjórnmálamenn, stjórnmálafræðinga og fulltrúa hagsmunasamtaka. Honum fannst umsókn Íslands um aðild að ESB sérlega áhugaverð út frá flokkspólitík. Í ritgerðinni segir meðal annars í lauslegri þýðingu og endursögn:

Ekki þarf að fjölyrða um hve mikil áhrif efnahagshrunið hafði og vera kann að það hafi breytt landslagi íslenskra stjórnmála þannig að flokkar hlynntir ESB-aðild hafi fengið tækifæri til að gera grundvallarbreytingu á hefðbundinni ESB-gagnrýninni utanríkisstefnu. Hins vegar væri það viss ógnun við umboð flokka með þessa stefnu ef almenn eftirspurn myndaðist í þjóðfélaginu eftir því að Ísland sækti um ESB-aðild. Efnahagshrunið sýndi átakanlega hve viðkvæmt Ísland er fyrir breytingum á alþjóðlegu hagkerfi sem jók ákall á ESB-aðild til að auka efnahagslegan og peningalegan stöðugleika.

En síðar segir áfram:

Ekki virðist hafa orðið breyting á pólitískum valdahlutföllum hvað varðar stuðning og andstöðu við ESB aðild [í kosningunum 2009] per se, heldur virðast kjósendur frekar hafa verið að leita að einhverju nýju til að endurreisa íslenska hagkerfið og hafi þess vegna hafnað hinum áhrifamikla hægri flokki [Sjálfstæðisflokknum], sem hafði leitt landið inn í kreppuna og kosið vinstri flokka. Gamla Ísland hafði brugðist og tími var kominn fyrir nýja Ísland. Síðan segir áfram: Samsteypa þessara tveggja flokka (þ.e. Samfylkingar og VG) var eina leiðin til að mynda starfhæfa ríkisstjórn, nokkuð sem Ísland hafði mikla þörf fyrir til að leiða það í gegnum efnahagskreppuna. ESB-umsóknin var eina stóra málið sem aðskildi þessa flokka. Síðan segir: „…Vinstri grænir voru tilbúnir að gefa eftir til að halda Sjálfstæðisflokknum frá völdum þar sem jafnframt tækist að mynda fyrstu vinstristjórnina í sögu Íslands.“

Vinstri grænir fórnuðu stefnunni fyrir valdastóla
Í stað þess að vinna með öðrum flokkum sem voru sammála í eina málinu sem skildi VG og Samfylkinguna að gafst VG upp á afstöðu sinni í ESB-málinu. Leiðtogar VG kváðu þetta vera fórn sem þyrfti að færa til að mynda þessa ríkisstjórn.

Það að mynda meirihluta á Alþingi um málið sjálft reyndist hins vegar flókið. Tilraun var gerð til að koma á tvöfaldri þjóðaratkvæðagreiðslu, en eins og segir í ritgerðinni: Ásmundur Einar Daðason, þingmaður VG dró sig út úr hópnum eftir að Jóhanna Sigurðardóttir þrýsti á hann að gera það því með því að greiða atkvæði með þjóðaratkvæðagreiðslu myndi hann ganga gegn grundvelli ríkisstjórnarinnar. Þessi aðferðafræði virkaði þar sem flestir þingmenn VG voru byrjendur á þingi og þrýst var á þá af forsætisráðherra sem hafði 35 ára þingreynslu. Enginn vildi verða valdur að því að eyðileggja fyrstu vinstri stjórnina á Íslandi. Mikið gekk á meðan á atkvæðagreiðslunni um tvöföldu þjóðaratkvæðagreiðsluna stóð og þingmenn VG voru teknir afsíðis á eintal við forsætisráðherra áður en að þeim kom að greiða atkvæði. „Sumir komu út [úr atkvæðagreiðslunni] algerlega niðurbrotnir með tárin augunum“, er haft eftir Ásmundi Einari Daðasyni í ritgerðinni.

Þessar lýsingar eru í raun og sann ótrúlegar og áhugavert væri að vita hvort þessi ritgerð er þekkt meðal prófessora í stjórnmálafræði hér á landi og hvort þeir leggja sig fram við að kynna hana fyrir nemendum sem áhuga hafa á stjórnmálum samtímans.

Reynsla af samningastarfinu
En í kjölfar ESB umsóknarinnar var sett af stað umfangsmesta hópastarf á vegum íslenskra stjórnvalda sennilega fyrr og síðar. Tíu samningahópar voru settir saman um alls 35 samningskafla. Enn fremur var stofnaður sérstakur samráðshópur um utanríkisviðskipti sem var settur saman af fulltrúum fleiri samningahópa, m.a. um sjávarútveg og landbúnað þar sem víðtækir hagsmunir eru undir í utanríkisviðskipum. Alls tók ég þátt í starfi þriggja samningahópa auk fyrrnefnds samráðshóps um utanríkisviðskipti.

Eitt fyrsta verkefnið í tengslum við aðildarviðræðurnar var að svara víðtækum spurningum ESB um einstaka samningskafla til að greina mun á löggjöf ESB og Íslands í einstökum málaflokkum. Þar sem landbúnaður stendur alfarið utan EES-samningsins varð um umfangsmikið starf að ræða. Svörin voru margyfirfarin af starfsmönnum ráðuneyta og samningahópsins og síðan lögð fram í Brussel. Í kjölfarið voru svo haldnir rýnifundir sem utanríkisráðuneytið bauð fulltrúum í samningahópnum að fylgjast með um fjarfundabúnað.

Starf samningahóps um landbúnað einkenndist engu að síður mjög af því annars vegar hve fjölmennur hann var, eða 23 einstaklingar auk starfsmanna, en ekki síður af því hve sundurleitur hann var. Í hópunum áttu t.d. sæti fulltrúar frá Neytendasamtökunum, BSRB, ASÍ, BHM, Samtökum ferðaþjónustu, Landssamtökum sláturleyfishafa, Skógrækt ríkisins, Landgræðslunni og fjórum ráðuneytum, upphaflega fimm. Þetta var þrátt fyrir að í greinargerð með þingsályktun Alþingis lægi býsna skýrt fyrir hvaða markmið skyldi hafa að leiðarljósi í starfinu.

Bændasamtök Íslands þurftu þó að verja kröftum sínum á fleiri sviðum en í þessum samningahópi einum. Annað mikilvægt mál voru viðræður um matvælaöryggi og dýra- og plöntuheilbrigði. Afstaða Alþingis var skýr og tekin saman í erindisbréfi hópsins:

•  að sækjast eftir tímabundinni eða varanlegri undanþágu frá markaðseftirliti með innfluttum matvælum vegna landfræðilegra aðstæðna, sökum kostnaðar;
•  að tryggja vernd viðkvæmra bústofna;
•  að tryggja sveigjanleika til að hafa öflugar sjúkdómavarnir;
•  að viðhalda undanþágu vegna viðskipta með lifandi dýr;
•  að tryggja áfram heilbrigði matvæla fyrir neytendur, hafa hliðsjón af vernd fæðukeðjunnar og
•  að tryggja heilnæmi og sérstöðu afurða sem framleiddar eru í hefðbundnum búskap.

Hlutverk hópsins samkvæmt erindisbréfi var:

„Í því felst einkum innri greining regluverks ESB af Íslands hálfu svo og sameiginleg greining með ESB, undirbúningur tillagna um samningsafstöðu Íslands, viðræður við ESB um samningsafstöðuna og nánari mótun hennar eftir því sem viðræðunum vindur fram og tilefni er til. Hópurinn skal vera samninganefnd og aðalsamningamanni til ráðgjafar meðan á aðildarviðræðum stendur.“

Samningahópur sniðgenginn
Samninghópur um EES I sem þetta málefni kallast starfaði af kappi á árinu 2011. Fulltrúar í samningahópnum gátu fylgst með rýnifundum snemma á árinu 2011 og rýniskýrsla ESB um þetta mál barst í september. Eðlilega var næsta skref að ljúka við mótun samningsafstöðu á grundvelli greinargerðar með þingsályktun Alþingis samkvæmt erindisbréfi samningahópsins. En engir fundir voru boðaðir. Á vordögum 2012 urðu Bændasamtök Íslands (BÍ) þess hins vegar áskynja á fundi í samningahópi um landbúnað að mótun samningsafstöðu varðandi dýra- og plöntuheilbrigði væri langt komin.
Af því tilefni var m.a. eftirfarandi spurningum beint bréflega til formanns samningahópsins 14. maí 2012:

1. Hvenær hófst vinna við gerð samningsafstöðu fyrir þennan samningskafla?
2. Bændasamtökin hafa ástæðu til að ætla að hafinn sé undirbúningur að gerð samningsafstöðu fyrir umræddan samningskafla án þess að boðað hafi verið til fundar í samningahópnum. Bændasamtökin óska skýringa á þessu ásamt lýsingu á því hvaða undirbúningsvinna hafi þegar farið fram.

Svör, sem bárust reyndar ekki fyrr en eftir eftirgangsmuni, hinn 26. júní 2012, voru á þá leið að samningsafstaðan lægi meira og minna fyrir í greinargerð Alþingis og að hér væri um EES-kafla að ræða og því lítið til að fjalla um við mótun samningsafstöðu. Það verklag hefði skapast í hópnum að „Drög að samningsafstöðum eru unnin af formanni og viðeigandi sérfræðingum innan stjórnsýslu og utan og er jafnan um að ræða færustu sérfræðinga sem völ er á hverju sinni.“ En ekki þótti sem sagt ástæða til að kalla til fulltrúa Bændasamtaka Íslands í hópnum sem hefur áratuga reynslu af störfum í þessum málaflokki.

Drög að samningsafstöðu bárust svo 15. júní 2012. Gefin var slétt vika með þremur og hálfum virkum degi til að fara yfir þau fyrir næsta fund hópsins 21. júní. Drögin voru þar að auki á ensku en ekki íslensku. Bændasamtök Íslands töldu óásættanlegt að stjórnvöld kynntu fyrstu drög að samningsafstöðu í jafn viðmiklu og flóknu máli og þessu með þessum hætti. Bændasamtök Íslands mótmæltu þessum vinnubrögðum og skorti á að erindisbréfi hópsins væri fylgt eftir, bæði við fagráðherra málaflokksins og utanríkisráðherra eftir fundinn í samningahópnum 21. júní en á fundinum var af þeirra hálfu lögð áhersla á að drögin þyrftu endurbóta við. Á þeim fundi mættu heldur ekki sérfræðingar í öllum þeim málaflokkum sem unnið höfðu að samningsafstöðunni. Formaður hópsins lýsti því að hér væri um að ræða verklag sem ráðuneytið hefði komið upp. Einnig væri hér verið að fjalla um kafla sem félli undir EES-samninginn og mikil þekking væri á. Formaðurinn taldi því ekki ástæðu til að gefa mikinn tíma fyrir samningahópinn að fjalla um efni samningsdraganna og gaf einhliða frest til miðvikudagsins 27. júní til að skila inn skriflegum athugasemdum við fyrirliggjandi drög. Bændasamtök Íslands töldu það hins vegar ekki samrýmast erindisbréfinu að eftir margra mánaða hlé á fundum í samningahópnum væru einhliða lögð fram drög að samningsafstöðu.

Bolabrögð í fundarstjórnun
Við lýsingu á þessum vinnubrögðum er því að bæta að fulltrúi BÍ samningahópnum gerði athugasemdir við fundargerð fundarins 21. júní, bæði efnislegar og að ekki kæmi fram hverjir sátu fundinn m.a. í ljósi þess að tilfinnanlega vantaði sérfræðinga í tilteknum málaflokkum. Athugsemdum þessum var vísað frá. Þessi vinnubrögð voru á allan hátt afar sérstök en þegar þau eru sett í samhengi við hinn „bjúrókratíska“ veruleika kemur í ljós að á þessum tíma stóð fyrir dyrum ríkjaráðstefna um mánaðamótin júní/júlí. Það er freistandi að halda því fram að dagskipunin hafi verið að þennan kafla ætti að opna samningaviðræður um á þessum tíma en á sama tíma nöturlegt ef til þess þurfti að beita, að mínu mati, ólýðræðislegum vinnubrögðum.

Þessi tæplega fjögur ár sem viðræður um aðild stóðu yfir voru mikill reynsluskóli fyrir þá sem í þeim stóðu. Ég átti þess kost að bera mig saman við starfsmenn annarra bændasamtaka á Norðurlöndum meðan á þeim stóð. Því er ekki að leyna að skipan samningahóps um landbúnað vakti mikla athygli. Ekki einu sinni í Finnlandi var reynt að fara í slíka vegferð sem valin var hér á landi heldur voru málefni landbúnaðarins í samningaviðræðunum 1993-1994 rædd milli bænda og stjórnmálamanna. Engum þar hefði dottið í hug að kalla saman fulltrúa frá á öðrum tug samtaka launþega, neytenda og atvinnurekenda.

Ráðuneyti skiptir sér af störfum fulltrúa BÍ erlendis
Eftirminnilegastir á þessum vettvangi eru samt atburðir sem urðu á formannafundi Bændasamtaka á Norðurlöndunum (NBC) haustið 2012 í Finnlandi, nánar tiltekið í Torneå langt norður í Lapplandi. Á þeim tíma stefndi að því að starfsmaður finnsku bændasamtakanna kæmi til Íslands til að tala á fundum ESB-sinna. Sem fulltrúa íslenskra bænda á fundinum var mér falið að ganga á fund formanns finnsku bændasamtakanna og ræða við hann um Íslandsferðina. Morguninn eftir var hringt úr íslenska stjórnarráðinu í formann Bændasamtakanna og hann spurður hvort fulltrúi hans væri að gera allt vitlaust úti í Finnlandi! Það var ekki fyrr en síðasta haust sem það rann upp fyrir mér hvað hafði nákvæmlega gerst. Persónulegur vinur Olli Rehn sat nefnilega fyrrnefndan fund í Finnlandi – og afganginn geta áheyrendur sjálfir leitt getum að.

Góðir fundarmenn!
Flestum hefði mátt vera ljóst frá upphafi að viðræður um aðild Íslands að ESB myndu taka lengri tíma en þá 18 mánuði sem gengið var út frá í mati fjármálaráðuneytisins á kostnaði við verkefnið þegar þingsályktunartillagan sem öllu velti af stað var afgreidd. Þetta er afbragðsvel útskýrt í viðaauka Ágústs Þórs Árnasonar við skýrslu Hagfræðistofnunar. Aðferðin sem beitt hefur verið til að þoka viðræðunum áfram hægt og bítandi er hins vegar löngu heimsþekkt undir nafninu „spægipylsuaðferðin“. Hún felur í sér að búta risastórt verkefni niður í eins þunnar sneiðar og hægt er sem umsækjandi er síðan látinn kyngja sneið fyrir sneið. Þannig tekur enginn eftir neinu fyrr en allt í einu er bara einn biti eftir – öðru nafni erfiðu málin eins og t.d. forræði á auðlindum. Það er hins vegar innbyggt í alla sem að verkefninu koma að það þurfi að klára – og því er þessi eini biti gleyptur á endanum.

Að lokum:

Sú auðlind sem allra dýrmætust er – er þó hluti af hverri og einni einustu sneið. Sú auðlind heitir fullveldi og sjálfstæði og vonandi þurfum við ekki að tapa henni til að læra að meta hana til fulls. 

Kemur sendiskrifstofa ESB þá fram fyrir hönd allra ESB-ríkja hér á landi?

Sem kunnug er hefur það aukist að ESB talar fyrir hönd allra ESB-ríkja á alþjóðavettvangi. Þess vegna má velta fyrir sér hvort þessi stóra sendiráðsskrifstofa ESB á Íslandi muni taka yfir hlutverk sendiráða Bretlands, Þýskalands, Svíþjóðar, Danmerkur og annarra ESB-ríkja?

 

Sendiráð ESB mun starfa áfram á Íslandi

Blóðug mótmæli vegna evrunnar

Unga fólkið í Madríd er meðal annars að mótmæla aðgerðum sem eru við brögð við efnahagslegum afleiðingum þess að Spánverjar eru fastir í evrusamstarfinu.

Það er skiljanlegt að aðeins lítill minnihluti hér á landi vilji verða fyrir barðinu á evru-spennitreyjunni.

 

Blóðug mótmæli í Madríd

Mikil hátíðahöld í Noregi á 20 ára afmæli ESB-höfnunar

Mikil hátíðahöld verða í Noregi í ár í tilefni af því að 20 ár eru liðin frá því að Norðmenn höfnuðu aðildarsamningi við Evrópusambandið og því að 200 ár eru liðin frá því að Norðmenn fengu eigin stjórnarskrá. Olav Gjedrem, fyrrverandi þingmaður og stjórnarmaður í Nei til EU, greindi frá undirbúningi hátíðahaldanna á ráðstefnu Nei við ESB og Nei til EU sem haldi var í gær.

Fram kom hjá Olav að þegar Norðmenn fengu sjálfstæði hafi þjóðin verið með þeim fátækustu í Evrópu, en eftir að hún fékk eigin mál í sínar hendur vænkaðist hagur hennar stórum. Olav sagði að það væri mikilvægt fyrir þjóð að hafa á tilfinningunni að hún fengi einhverju áorkað og hann sagði að það væri mikilvægt að hafa í huga að heimurinn væri stærri en Evrópusambandið.

Þá nefndi Olav að EES-samningurinn hefði ýsma galla, meðal annars sem snertu lýðræði.

Meginhátíðahöldin í Noregi verða í október og nóvember, en í lok nóvember verða 20 ár liðin frá því Normenn höfnuðu ESB í annað sinn. Samtökin Nei til EU ætla að gefa út mikla afmælisbók af þessu tilefni, en um 25 þúsundir fullgildir félagar eru í samtökunum.

Athygli hefur vakið að það hefur lengi verið gjá á milli þings og þjóðar  í ESB-málunum í Noregi. Rúmur meirihluti hefur verið fyrir því á þingi að sækja um aðild að ESB en hins vegar hefur mikill meiri hluti þjóðarinnar verið því algjörlega andvígur að gerast aðili að ESB. Fyrir vikið hafa stjórnmálamenn ekki árætt að taka ESB-málið upp í 20 ár og forðast alla umræðu um það. Andstæðingar aðildar í Noregi telja hins vegar mjög mikilvægt að vera vel á verði í þessum málum og að halda úti öflugum og vel skipulögðum samtökum. 

Hvað sagði Barroso við Sigmund Davíð og Gunnar Braga?

Það hefur komið fram opinberlega að talsmenn ESB telja að Íslendingar hafi takmarkaðan tíma til að ákveða af eða á með framhald viðræðna um aðild að ESB, en þeim var jú hætt eins kunnugt er í tíð fyrri ríkisstjórnar. Jafnvel er því nú haldið fram að viðræðurnar hafi strandað þegar árið 2012 eða jafnvel 2011 þegar menn þorðu ekki að opna tiltekna samningskafla.

 

Í anda upplýstrar umræðu væri hins vegar fróðlegt ef hægt væri að fá að vita hvað Barroso aðalframkvæmdastjóri ESB hafi sagt við Sigmund Davíð Gunnlaugsson forsætisráðherra og Gunnar Braga Sveinsson utanríkisráðherra á þeim fundum sem þeir hafa átt. Það er jú vitað að Barroso á það til að vera mjög beinskeyttur á slíkum fundum og jafnvel tekið einn Ferguson eða Þórðarson á slíkum stundum.

 

Forsætisráðherra vildi skiljanlega ekki upplýsa um það í Sprengisandsþættinum í morgun af diplómatískum ástæðum hvað Barroso hefði sagt nákvæmlega á fundunum. En það er öllum ljóst að gamli Maóistinn hann Jósé Manuel Barroso hefur ekki verið með neitt diplómatatal við Sigmund Davíð.

 

Grænlendingar gengu úr ESB 1985

Josef Motzfeldt, fyrrverandi ráðherra og fyrrverandi forseti grænlenska þingsins, lýsti í morgun á ráðstefnu Nei til ESB baráttu Grænlendinga fyrir því að geta tekið sín mál í eigin hendur og að áfangi á þeirri leið hefði verið að Grænlendingar gengu úr ESB árið 1985.

Josef lýsti því hvernig samningaviðræður hefðu verið við embættismannakerfi ESB sem endaði með því að Grænlendingar urðu að láta af hendi fiskikvóta gegn því að fá svokallaða fiskipeninga. Frá 1985 hefur kvóti ESB minnkað um helming og einnig svokallaðir fiskipeningar.

Josef lagði áherslu á að þótt þjóðir væru litlar væru þær ekki ómarkverðar, því fyrst þegar þjóðir litu svo á að þær skiptu ekki máli þá yrðu þær ómarkverðar. Með þessu vildi Josef segja að hin unga grænlenska þjóð hefði með stolti og sjálfsöryggi staðið á eigin fótum gegn bæði nýlenduherrum í Kaupmannahöfn og gegn minu mikla og stóra valdi í Brussel og að það hefði verið Grænlendingum til farsældar að taka sín mál í eigin hendur.