Lýðræði á nýjum áratugi

Árum saman hefur umræða um stöðu Íslands gagnvart Evrópusambandinu einkennst af útúrsnúningum og málskrúði sem hnoðað er saman úr tískuorðum sem hafa óljósa tengingu við raunveruleikann.   Sú heimsmynd hefur verið máluð að Íslendingar dragi andann í gegnum EES-samninginn og á tímabili datt stjórnvöldum í hug að hægt væri auka súrefnismettun í blóði þjóðarinnar með því að færa enn meiri völd til útlanda og ganga sjálfu Evrópusambandnu á hönd.

Segja má að áróður fyrir þessari heimsmynd hafi náð hámarki með undarlegum myndböndum stjórnvalda á 25 ára afmæli EES-samningsins.  Þar var samningnum þakkað allt mögulegt og ómögulegt.  Flest þau mál sem þar voru tengd við EES voru í góðu lagi áður en samningurinn kom til sögunnar og aldrei hefur verið ástæða til að ætla að þeim væri ekki vel fyrir komið án fyrrnefnds samnings.   Í umræðunni hefur jafnan gleymst að Íslendingar hafa átt í miklum viðskiptum við aðrar þjóðir frá landnámi, ferðast um útlönd og numið þar þau fræði sem best hafa talist hverju sinni. Engar horfur hafa verið á breytingum á því á síðari tímum.    

Vatnaskil hafa nú orðið í umræðu um fullveldi Íslands.  Í stað orðskrúðs sem lýtur að því að erlendir aðilar með óljóst umboð frá þjóðinni eigi að setja Íslendingum lög spyrja sífellt fleiri hvernig það megi vera að vilji Evrópusambandsins sé orðinn að meginröksemd fyrir lagasmíði á Íslandi.  Að öðrum ólöstuðum hefur Arnar Þór Jónsson, dómari, gengið einna vasklegast og skýrast fram í að færa í orð það sem margir hafa hugsað, að best fari á því að þeir sem setji landsmönnum lög hafi til þess umboð frá landsmönnum sjálfum.  Þetta kann að vera augljóst, en í umræðu síðustu ára hefur sífellt orðið skýrara að furðu stór hluti af löggjöf Íslands verður ekki til með þeim hætti.  Lög eru samin í fjarlægu ríki þar sem enginn spyr hvort eða hvernig þau lög gagnist Íslendingum.  Því síður er spurt hvað það kosti samfélagið að framfylgja lögunum.  Hlutverk kjörinna fulltrúa er í vaxandi mæli bundið við að staðfesta þýðingar á hinum erlendu lagabálkum, koma vel fram og gæta þess að gera ekkert sem valdið gæti almennri hneykslun.  Þessi undarlega staða kom skýrt fram í umræðu um þriðja orkulagabálk Evrópusambandins þar sem mikið lá á að samþykkja lögin af þeirri ástæðu einni að Evrópusambandið langaði svo reiðinnar býsn til þess. Aðrar ástæður fundust ekki, sama hversu vel var leitað.      

Eitt helsta verkefni komandi ára verður að vinda ofan af þessu óheppilega fyrirkomulagi við stjórn landsins.  Taka verður EES-samstarfið til endurskoðunar með það að leiðarljósi að lög verði samin og samningar gerðir með hagsmuni þeirra sem í landinu búa í huga.  Að þeir sem að þeim gjörningunum komi þurfi í framtíðinni að standa fyrir máli sínum gagnvart kjósendum í landinu.  Það er kallað lýðræði og það þarf að auka.    

Að lokum verður ekki skilið við árið 2020 án þess að minnast á annað mál sem lengi verður í minnum haft.  Af því máli verður einfaldur lærdómur dreginn og hann er sá að það er ekki ætlast til þess að ríki sem álpast hafa í Evrópusambandið komist þaðan sársaukalaust út. Gleymum því aldrei.