Auðlindir í eigu þjóðar er árétting um fullveldi

Þeir atburðir sem nú hafa orðið, m.a. stórfelld jarðakaup erlendra aðila og áhyggjur af eignarhaldi einstaklinga eða lögaðila á landi eða bújörðum eru þess eðlis að varpa öðru ljósi á hugmyndir um stjórnarskrárákvæði um náttúruauðlindir.Yfirlýsing um að auðlindir í náttúru Íslands tilheyri íslensku þjóðinni felur í sér áréttingu á fullveldi Íslands yfir landi og auðlindum. 

Þetta kemur m.a. fram í grein um fullveldi og auðlindir eftir Ágúst Þór Árnason og Ragnheiði Elfu Þorsteinsdóttur, kennara við lagadeild Háskólans á Akureyri, sem birt var í Morgunblaðinu síðastliðinn fimmtudag.  

Í greininni segir m.a.:

"Umræða þessi er mikilvæg og tímabær, ekki síst í ljósi þess áhuga sem Íslendingar hafa sýnt því að binda í stjórnarskrá ákvæði um náttúruauðlindir. Eign á landi fylgja ýmis réttindi, eins og til auðlindanýtingar, en flestar auðlindir Íslands eru bundnar landi. Fullveldisréttur Íslands yfir landi er einn þáttur/hluti fullveldisins og þess að vera sjálfstæður lögaðili að þjóðarétti. Fullveldisréttur Íslands felur það í sér að Ísland hefur eitt heimild til þess að setja lög og reglur og að framfylgja þeim á yfirráðasvæði sínu.

Eins og málum er háttað eru nær engar hömlur á kaupum EES-borgara á landi á Íslandi. Fram til þessa hefur nauðsyn þess að setja í stjórnarskrá ákvæði um náttúruauðlindir fyrst og fremst snúist um fiskveiðiauðlindina og nauðsyn þess að lýsa tilteknar auðlindir þjóðareign, þ.e. að auðlindir í náttúru Íslands sem ekki eru undirorpnar einkaeignarrétti. Ákvæði af því tagi er hins vegar takmarkað að því leyti að það snýst fyrst og fremst um eignarrétt á auðlindum en lögum samkvæmt ríkir ekki svo mikil óvissa um hann. Þessi áhersla á eignarrétt að auðlindum birtist til að mynda í þjóðaratkvæðagreiðslu þeirri sem fram fór árið 2012 þar sem spurt var: „Vilt þú að í nýrri stjórnarskrá verði náttúruauðlindir sem ekki eru í einkaeigu lýstar þjóðareign?“ Af gildum atkvæðum svöruðu 74% spurningunni játandi en mestur stuðningur fékkst við að stjórnarskrárbinda auðlindaákvæði af þeim sex spurningum sem atkvæði voru greidd um."

Síðar segir:

"Þær tillögur sem komið hafa fram um breytingar á stjórnarskrá eru því marki brenndar að þær leysa ekki sérstaklega úr þessu álitaefni þar sem þær hafa um of beinst að eignarhaldi. Með tveimur undantekningum þó. Annars vegar tillaga stjórnlaganefndar frá árinu 2010 um að auðlindir í náttúru Íslands væru þjóðareign sem bæri að nýta á sjálfbæran hátt til hagsbóta landsmönnum öllum. Hins vegar tillaga sem fram kom í frumvarpi sem lagt var fyrir Alþingi haustið 2016 þar sem því er lýst í 1. mgr. að „auðlindir í náttúru Íslands [skuli] tilheyra íslensku þjóðinni. Þær ber[i] að nýta á sjálfbæran hátt og til hagsbóta landsmönnum öllum.“

Ákvæði í stjórnarskrá um auðlindir í náttúru Íslands er því ákaflega vandmeðfarið. Það þarf að gagnast þegar upp koma óþekkt og ný vandamál og því er mikilvægt að það feli í sér stefnu og hugmyndir okkar um það hvernig við viljum að náttúruauðlindir séu nýttar, til hagsbóta hverjum og hverjum þær tilheyra. Yfirlýsing um að auðlindir í náttúru Íslands tilheyri íslensku þjóðinni felur í sér áréttingu á fullveldi Íslands yfir landi og auðlindum. Það fer því vel á því að ræða þennan þátt fullveldisins á aldarafmæli þess."