Umsögn til Alþingis um bókun 35

Til utanríkismálanefndar Alþingis

22. febrúar 2025

 

Umsögn um frumvarp til laga um Evrópska efnahagssvæðið (bókun 35), 85. mál

Heimssýn mælir GEGN samþykki frumvarps til laga um Evrópska efnahagssvæðið (bókun 35), 85. mál. (hér eftir "frumvarpið").  Frumvarpið bætir eftirfarandi forgangsreglu inn í lög nr. 2 frá 1993 um Evrópska efnahagssvæðið:

"Ef skýrt og óskilyrt lagaákvæði sem réttilega innleiðir skuldbindingu samkvæmt EES-samningnum er ósamrýmanlegt öðru almennu lagaákvæði skal hið fyrrnefnda ganga framar, nema Alþingi hafi mælt fyrir um annað. Sama á við um skuldbindingar sem eru innleiddar með stjórnvaldsfyrirmælum ef þau eru ósamrýmanleg öðrum stjórnvaldsfyrirmælum."

Í þessu felst veigamikil breyting sem getur skapað fleiri vandamál en ætlunin var að leysa.

Verði frumvarpið lögfest mun sú réttarfarsvenja, að nýrri lög hafi forgang umfram eldri lög, ekki gilda í því tilfelli er eldri lögin byggja á EES-reglum. Ekki liggur fyrir nein tæmandi greining á afleiðingum slíkrar breytingar á núverandi lagasafn. EES-reglugerðir og önnur stjórnvaldsfyrirmæli fá einnig forgang á önnur stjórnvaldsfyrirmæli. Fjöldi reglugerða er gríðarlegur og áhrif frumvarpsins á þann þátt hafa ekki verið greind.

Af ákvæðinu leiðir að lög sem lýðræðislega skipað Alþingi hefur samið, verða sett skör lægra en lög sem samin eru af embættismönnum ESB og Alþingi hefur staðfest vegna EES samningsins. Þannig veikir ákvæðið löggjafarvald Alþingis sem er varið í stjórnarskrá Íslands. Stjórnarskráin heimilar ekki að löggjöf sem er samin erlendis hafi slíkan forgang umfram löggjöf sem samin er af lýðræðislega kjörnum alþingismönnum.

Verði frumvarpið samþykkt mun það leiða til tafa og óvissu um raunverulegt gildi laga sem samin eru á Alþingi. Rannsaka þarf ítarlega hvort ný lög stangist á við eldri EES löggjöf. Lagasetning og gerð stjórnvaldsfyrirmæla verður þannig flóknari og tímafrekari.

Í réttarríki er gagnsæi og fyrirsjáanleiki mikilvægur. Innleiðing ákvæðisins mun í vissum tilfellum gera almenningi og lögaðilum erfiðara fyrir að þekkja rétt sinn og skyldur.

EES samningurinn er orðinn 30 ára og þótt forgangsreglan hafi ekki verið innleidd hefur samstarfið gengið án mikilla vandræða. Almennt er viðurkennt að Ísland hafi uppfyllt skyldur samningsins af stakri prýði. Þau fáu ágreiningsmál sem upp hafa komið, hafa verið leyst af dómstólum og Alþingi getur alltaf gert lagfæringar á löggjöf sé talin þörf á því. Frumvarpið er því óþarft og leysir engan raunverulegan vanda.

Carl Baudenbacher, fyrrverandi dómari og forseti EFTA dómstólsins, tekur undir þetta sjónarmið. Hann tjáði sig þannig um bókun 35 í viðtali við Morgunblaðið þann 16. september 2024

„Meðan ég var í dómnum var ég þeirrar skoðunar að Ísland hefði ekki innleitt bókunina með réttum hætti og að því bæri að gera það. En það mætti líka segja að þetta ástand hafi varað svo lengi og án teljandi vandkvæða, að það væri ástæðulaust með öllu að hrófla við því.“

Frumvarpið er mjög umdeilt, það leysir engin aðkallandi vandamál, það gengur gegn stjórnarskránni að gefa löggjöf sem samin er erlendis forgang umfram löggjöf sem samin er hérlendis. Frumvarpið eykur flækjustig og kostnað og getur aukið á réttaróvissu. Þess vegna mælir Heimssýn GEGN samþykki frumvarpsins. Heimssýn er tilbúin til að senda fulltrúa á fund nefndarinnar til að svara spurningum sem kunna að vakna við lestur þessa erindis.

F.h. Heimssýnar
Haraldur Ólafsson, formaður

 

Athugasemdir

[Guðmundur Ásgeirsson, 22.2.2025 kl. 22:16]

Stjórnarskráin bannar hvergi að Alþingi, í krafti löggjafarvalds síns, setji lög sem mæla fyrir um tiltekin lög eða reglur skuli gilda framar öðrum hér á landi, hvort sem um er að ræða reglur af "erlendum uppruna" eða innlendum. Nú þegar eru fjölmörg ákvæði í íslenskum lögum sem mæla fyrir um að þau skuli gilda framar einhverjum öðrum lögum í lagasafninu og jafnvel eru ákvæði í stjórnarskránni sjálfri sem eiga sér erlenda fyrirmynd og gilda fullum fetum ofar öllum öðrum lögum reglum hér á landi. Einnig eru til heilu lagabálkarnir sem eru beinar þýðingar úr dönsku og aldrei hefur verið reynt að halda því fram að það hafi áhrif á gildi þeirra. Það er ekki uppruni fyrirmyndar að lögum sem ræður gildi þeirra heldur einfaldlega hvort þau hafi verið lögformlega samþykkt á Alþingi og séu að öðru leyti samrýmanleg stjórnarskrá sem er hlutverk dómstóla að skera úr um.

Ég á erfitt með að sjá að það "auki flækjustig" að taka skýrt fram hvaða lög skuli gilda framar öðrum, þvert á móti sýnist mér það til þess fallið að auka skýrleika og þar með réttaröryggi þeirra einstaklinga sem vilja bera fyrir sig þeim réttindum sem þeir eiga að hafa lögum samkvæmt. Ég vorkenni þeim sem vilja semja lög sem brjóta gegn þeim réttindum nákvæmlega ekki neitt ef þeir þurfa að leggja það á sig að kanna hvort þau geri það eða ekki. Mér þætti miklu auðveldara að þekkja réttindi mín og skyldur ef það kæmi skýrt fram hvaða lögum þau skuli fara eftir og hverjum ekki. Það myndi draga úr óvissu en ekki auka hana.