Byrjað á öfugum enda

Undanfarna daga hafa ýmsir ágætir menn reifað sjónarmið í þá veru, að nú sé rétti tíminn kominn til að hefja viðræður um aðild Íslands að Evrópusambandinu. Rétt sé að láta reyna á það hvaða samningskjör bjóðist í slíkum viðræðum og taka síðan afstöðu til aðildar. Ýmsum spurningum varðandi aðild verði ekki svarað til fullnustu fyrr en niðurstaða viðræðna liggur fyrir og samningar hafa tekist og þá geti þing og þjóð tekið ákvörðun um málið. Í orðum þessara manna virðist gengið út frá því að það sé svo sjálfsagður hlutur að Ísland leiti eftir aðild að það sé nánast bara tæknilegt úrlausnarefni að hefja ferlið, setja samningsmarkmið, fara út í viðræður og eftir atvikum að gera nauðsynlegar breytingar á stjórnarskránni.

Í orðum þeirra felst vissulega sá sannleikskjarni, að ekki er unnt að segja nákvæmlega fyrir um það hvaða samningskjör okkur bjóðast fyrr en að viðræðum loknum. Eins er ljóst að slíkur samningur yrði á endanum borinn bæði undir Alþingi og kjósendur í þjóðaratkvæðagreiðslu. Þannig ráðast hin endanlegu úrslit og þjóðin mun alltaf hafa síðasta orðið. Nærtækt er að minna á að norskir kjósendur hafa tvívegis hafnað samningum um ESB-aðild í þjóðaratkvæðagreiðslu þótt ríkisstjórnin og Stórþingið hafi fyrir sitt leyti samþykkt þá.

Nú er einnig rétt að halda því til haga, að bæði þing og þjóð myndu oftar en einu sinni fá tækifæri til að taka afstöðu til einstakra skrefa í átt til ESB-aðildar. Hún er þannig óhugsandi án stjórnarskrárbreytingar, sem samþykkja þarf á tveimur þingum með alþingiskosningum á milli. Óumdeilt er að í aðild fælist slíkt framsal fullveldis til fjölþjóðlegra stofnana, að ósamrýmanlegt væri núgildandi stjórnarskrá. Afstaða til breytingar sem heimilaði fullveldisframsal myndi óhjákvæmilega ráðast af afstöðu manna til aðildar af ESB. Eins er ljóst að ríkisstjórn þyrfti að styðjast við þingmeirihluta til að fara ut í viðræður og setja sér samningsmarkmið. Eðlilegt er að gera ráð fyrir að slíkur þingmeirihluti þyrfti að byggja á vilja kjósenda, sem fram hefði komið í almennum kosningum. Ekki er hægt að segja að ESB-málin hafi fram til þessa verið kosningamál hér á landi og því getur enginn fullyrt um vilja kjósenda í þessum efnum. Tilviljanakenndar niðurstöður skoðanakannana eru ekki mælikvarði sem hægt er að styðjast við í því sambandi. Hvað sem því líður er auðvitað ljóst að mikið vatn á eftir að renna til sjávar áður en endanleg afstaða er tekin til ESB-aðildar, og tekist verður á um hvert skref á þeirri leið.

En fyrst þarf auðvitað að taka afstöðu til þeirrar grundvallarspurningar hvort við viljum verða aðilar að Evrópusambandinu eða ekki. Er það fýsilegur kostur fyrir íslensku þjóðina þegar til lengri tíma er litið? Með öðrum orðum; er þetta einfaldlega markmið sem við viljum stefna að? Þá stefnu þarf að marka að undangengnum rökræðum um kosti og galla aðildar, bæði meðal almennings og á hinum pólitíska vettvangi. Nauðsynlegt er að komast að niðurstöðu í þeim efnum áður en lengra er haldið. Menn eiga ekki að ganga til samningaviðræðna nema þeim sé alvara í að ná samningum. Það að ætla sér að rjúka í aðildarviðræður við ESB og sjá svo til hvort við viljum vera með er ekki skynsamleg nálgun. Með því væri byrjað á fullkomlega öfugum enda. Helstu áhugamenn um aðild Íslands að ESB virðast því komnir langt fram úr sjálfum sér með þessum málflutningi.

Birgir Ármannsson,
alþingismaður

(Birtist áður í Morgunblaðinu 29. apríl 2008)