ESB-reglur ógn við landbúnað í Svíþjóð

Sænska sjónvarpið, SVT, greindi frá því í gær í frétt að verði orðið við kröfum ESB um að landamæraeftirlit með dýrainnflutningi verði fellt niður gæti það ógnað heilbrigði dýra í Svíþjóð. Ástæðan er meðal annars sú að í Svíþjóð er notkun á sýklalyfjum fyrir dýr í landbúnaði aðeins brot af því sem almennt gerist í ESB-löndunum og verði landamæraeftirlit lagt niður, eins og ESB krefst, sé veruleg hætta á að dýr í Svíþjóð sýkist í auknum mæli af ýmsum smitandi og hættulegum sjúkdómum. Því yrði jafnframt viðbúið að auka yrði verulega notkun á sýklalyfjum í landbúnaði í Svíþjóð. 

Samtök bænda hafa brugðist við þessu og vilja ekki að verslunarfrelsi ESB fái með þessum hætti að ógna heilbrigði í sænskum landbúnaði. Åsa Odell, varaformaður samtaka bænda, segir að það sé engin þörf á því að fylgja reglum ESB í einu og öllu í þessum efnum. Hagsmunir Svía og heilsa dýra ætti að ganga fyrir í þessum efnum. Hættan vofir einkum yfir nautgripum og sauðfé, sem gætu smitast í auknum mæli af lungnasjúkdómum og svín gætu orðið í auknum mæli fyrir barðinu á æslunarfæris- og lungnasjúkdómum (PRRS). Þessir sjúkdómar eru mjög smitandi og oft lífshættulegir.

Rétt er að hafa í huga að á Íslandi er enn minna notað af sýklalyfjum en í Svíþjóð. Því vaknar spurningin hvort þær reglur sem Svíar þurfa nú væntanlega að beygja sig undir muni einnig ná til Íslands?

Jarðakaup útlendinga eftir aldarfjórðung í EES

Hjörleifur Guttormsson náttúrufræðingur ritar grein sem birt er í Morgunblaðinu í dag um ofangreint efni. Í greininni fer hann yfir það hvernig EES-samningurinn hefur opnað aðgang erlendra aðila að jarðnæði á Íslandi og hann hvetur til þess að undirstaðan fyrir sjálfbæra nýtingu og íslenskan umráðarétt verði styrkt. Greinin í Morgunblaðinu er endurbirt hér:

Jarðakaup útlendinga eftir aldarfjórðung í EES

Und­an­farið hafa marg­ir stigið fram og varað við mikl­um upp­kaup­um er­lendra aðila á land­ar­eign­um hér­lend­is. Fyr­ir rúmu ári gerði Örn Bergs­son, formaður Lands­sam­bands land­eig­enda (LLÍ), kaup bresks auðjöf­urs á Gríms­stöðum og jörðum í Vopnafirði að um­tals­efni á aðal­fundi sam­tak­anna í Reykja­vík. „Er þetta það sem við vilj­um, erum við til­bún­ir að selja landið? Heilu sveit­irn­ar til er­lendra auðjöfra? Leggja þær þess vegna í eyði? Eða að við verðum leiguliðar í eig­in landi?“ (Bænda­blaðið 20. apríl 2017) Jó­hann­es Sig­fús­son á Gunn­ars­stöðum tók sama mál upp á aðal­fundi Land­sam­bands veiðifé­laga 13. júní sl. „Þetta er þróun sem er mjög al­var­leg. Vatns­rétt­ind­in eru til framtíðar séð gríðarlega verðmæt, ekki síður en laxveiðirétt­ur­inn. Svo ekki sé talað um nátt­úr­una. ... Við verðum að koma ein­hverj­um bönd­um á þetta. Við erum að missa landið úr hönd­um okk­ar“ (Bænda­blaðið 21. júní sl.). Í Mýr­dals­hreppi, þar sem sviss­nesk­ur auðmaður keypti jarðir og veiðirétt­indi þegar árið 2003, hef­ur fast­eigna­fé­lag með höfuðstöðvar í Alaska nú keypt Hót­el Kötlu á Höfðabrekku aust­an við Vík ásamt með 4.700 hekt­ur­um lands og veiðirétt­ind­um. Fleiri jarðir eru til sölu á þess­um slóðum, t.d. Hjör­leifs­höfði um 12.000 hekt­ara að stærð, og út­lend­ing­ar tald­ir lík­leg­ir kaup­end­ur. (Mbl. 10. júlí 2018) Í Fljót­um í Skagaf­irði hef­ur banda­ríska ferðaþjón­ustu­fyr­ir­tækið Eleven Experience keypt marg­ar búj­arðir og fast­eign­ir og því tengt er fé­lagið Fljóta­bakki sem rek­ur þar stórt lúx­us­hót­el. Bænd­ur á svæðinu og formaður Byggðaráðs Skaga­fjarðar lýsa áhyggj­um yfir þess­ari þróun fyr­ir sam­fé­lagið sem fyr­ir er og telja að ríkið þurfi að grípa til aðgerða þar og á landsvísu. (Mbl. 14. júlí 2018).

 

EES-samn­ing­ur­inn og vett­linga­tök stjórn­valda

Það ferli sem hér er komið á fullt skrið víða um land á ræt­ur í EES-samn­ingn­um og háska­leg­um vett­linga­tök­um ís­lenskra stjórn­valda við gerð hans. Í opnu bréfi til Stein­gríms Her­manns­son­ar for­sæt­is­ráðherra sem birt­ist í Tím­an­um 1. fe­brú­ar 1991 vakti ég at­hygli á hvert stefndi þvert á yf­ir­lýs­ing­ar hans við upp­haf máls­ins 1989. Í svar­grein hans í sama blaði viku síðar vísaði Stein­grím­ur í for­kaups­rétt sveit­ar­fé­laga og bætti við: „Allt slíkt er gert ráð fyr­ir að herða. Eign­ar­hald er­lendra aðila á landi, sem ekki er nauðsyn­legt vegna at­vinnu­rekst­urs, verður ekki leyft.“ Eft­ir stjórn­ar­skipt­in 1991 var fallið frá flest­um fyr­ir­vör­um við samn­ing­inn af Íslands hálfu og vísað til vænt­an­legra ákvæða í fjár­fest­inga-, fast­eigna-, jarða- og ábúðarlög­um, sem sett voru síðar á ára­bil­inu 1996-2004. Þegar til kast­anna kom reynd­ust þau hald­lít­il eða hald­laus, enda þar að margra mati gengið lengra í að opna fyr­ir fjár­fest­ing­ar út­lend­inga en EES-rétt­ur­inn krafðist. – Á 140. lög­gjaf­arþingi 2011-2012 flutti Guðfríður Lilja Grét­ars­dótt­ir þingmaður Vinstri grænna til­lögu til þings­álykt­un­ar um end­ur­skoðun á lagaum­hverfi er varðar upp­kaup á landi (329. mál). Í ít­ar­legri grein­ar­gerð rakti hún lið fyr­ir lið und­an­hald og hyskni stjórn­valda, meiri­hluta Alþing­is og rík­is­stjórna, við að gæta ís­lenskra hags­muna á þessu sviði um langt skeið. Vinstri græn­ir end­ur­fluttu til­lög­una þríveg­is óbreytta, síðast Svandís Svavars­dótt­ir ásamt fleir­um vorið 2017, en sem fyrr án telj­andi viðbragða frá öðrum þing­flokk­um. Það er loks nú að ýms­um öðrum á Alþingi og í sveit­ar­stjórn­um virðist orðin ljós al­vara máls­ins.

 

Fót­festa í stjórn­arsátt­mála

Í stjórn­arsátt­mála nú­ver­andi rík­is­stjórn­ar seg­ir und­ir liðnum byggðamál eft­ir­far­andi: „Kannaðar verða leiðir til að setja skil­yrði við kaup á landi sem taka mið af stefnu stjórn­valda um þróun byggðar, land­nýt­ingu og um­gengni um auðlind­ir.“ Þótt hér sé ekki fast að orði kveðið vek­ur þetta ákvæði von­ir um að loks verði brugðist við þeirri háska­legu þróun sem við blas­ir. Þar duga aug­ljós­lega eng­in vett­linga­tök. Katrín Jak­obs­dótt­ir for­sæt­is­ráðherra gaf til kynna um síðustu helgi að unnið væri að mál­inu á veg­um rík­is­stjórn­ar­inn­ar og fregna væri að vænta í næsta mánuði um und­ir­bún­ing að fyr­ir­huguðum aðgerðum. Hér er um afar stórt og margþætt mál að ræða, sem reynt get­ur á túlk­un og þanþol EES-samn­ings­ins. Miklu skipt­ir að ríki og sveit­ar­stjórn­ir nái sam­an um leiðir að marki, þar sem túlk­un skipu­lags­ákvæða, nátt­úru­vernd, vatns­vernd og marg­ir fleiri þætt­ir geta komið við sögu.

 

Auðlind­ir, sam­eign eða sér­eign

Af­drifa­ríkt skref var stigið fyr­ir tveim­ur ára­tug­um þegar sett voru lög nr. 57/1998 um rann­sókn­ir og nýt­ingu á auðlind­um í jörðu. Í 3. grein þeirra seg­ir: „Eign­ar­landi fylg­ir eign­ar­rétt­ur að auðlind­um í jörðu, en í þjóðlend­um eru auðlind­ir í jörðu eign ís­lenska rík­is­ins, „nema aðrir geti sannað eign­ar­rétt sinn til þeirra.“ Um sama leyti voru sett lög­in um þjóðlend­ur og ákvörðun marka eign­ar­landa og af­rétta (nr. 58/1988) sem mjög hafa komið við sögu síðan. Með fyrr­nefndu lög­un­um var eig­end­um jarða í einka­eign af­hent­ur eign­ar­rétt­ur auðlinda sem þeim tengj­ast svo langt niður sem kom­ist verður. Hér­lend­is snert­ir þetta ekki síst rétt­inn til jarðhita. Með þess­um lög­um var hafnað laga­frum­varpi sem ég ásamt fleiri þing­mönn­um Alþýðubanda­lags­ins hafði flutt margsinn­is um að lög­festa sem þjóðar­eign all­an jarðhita und­ir 100 metra dýpi, líkt og kveðið er á um víða er­lend­is, m.a. í Banda­ríkj­un­um og Nýja-Sjálandi. Lær­dóms­ríkt er að skoða af­leiðing­ar þessa við nú­ver­andi aðstæður þegar út­lend­ing­ar eru að eign­ast æ fleiri jarðir hér­lend­is. – Bet­ur tókst til þegar Alþingi setti fyrstu lög­in um eign­ar­rétt ís­lenska rík­is­ins að auðlind­um hafs­botns­ins inn­an ís­lenskr­ar efna­hagslög­sögu (nr. 73/1990). Sam­kvæmt þeim er ís­lenska ríkið eig­andi allra auðlinda – á, í eða und­ir hafs­botn­in­um utan net­laga.

 

Nú á af­mælis­ári full­veld­is er þess ósk­andi að stjórn­völd legg­ist sam­an á árar til að treysta und­ir­stöðuna sem felst í ís­lensk­um umráðarétti og sjálf­bærri nýt­ingu gæða lands og hafs.

Höf­und­ur er nátt­úru­fræðing­ur.

 

Hvers vegna vilja þeir að erlend ríki stjórni orkumálum á Íslandi?

Haraldur Ólafsson, formaður Heimssýnar, ritaði grein með þessu heiti sem Morgunblaðið birti síðastliðinn föstudag. Greinin er svohljóðandi:

 

Skúli Jóhannsson ritar í Morgunblaðið 23. júní sl. að Íslendingar eigi að setja Evrópusambandslög um orkumál. Sendiherra Evrópusambandsins sargaði á svipaðan streng í Fréttablaðinu 7. júní sl. en hann telur farsælast fyrir Íslendinga að afhenda ríkjasambandi því, sem hann sjálfur vinnur fyrir, meiri völd í orkumálum. Rök þessara tveggja heiðursmanna eru að nokkru ólík, en lík að því leyti að þau eru mjög sérkennileg. Sendiherrann telur að Íslendingum sé óhætt að framselja valdið til útlanda vegna þess að staðan í Bretlandi sé um þessar mundir með þeim hætti að ekki sé alveg víst að framsalið gangi eftir. Skúli fer á hinn bóginn ótalmörgum orðum um ágæti markaðsbúskapar í orkumálum og þess vegna sé best að setja lög sem hjálpi þess háttar búskap. Engin orð hefur hann um valdaframsal í orkumálum til útlanda sem hann þó mælir með í leiðinni. Kannski finnst honum það ekki skipta máli. Kannski telur hann að menn sem vinna fyrir erlend ríki séu betur til þess fallnir að stjórna á Íslandi, en íslenskir ráðamenn, því útlendingunum þyki svo vænt um Íslendinga eða hugsi svo skýrt.

 

Ekki verður fullyrt hér að loku sé fyrir það skotið að Íslendingar geti grætt á að viðhafa markaðsbúskap í orkumálum, en ekki er heldur erfitt að skilja sjónarmið þeirra sem fullyrða að það kosti bara meiri umsýslu og vesen. Fáir hafa að minnsta kosti enn sem komið er misst nætursvefn vegna sverðaglamurs í orkusölusamkeppni. Óháð öllum slíkum vangaveltum er Íslendingum vitaskuld í lófa lagið að stunda hverjar þær markaðsæfingar sem þeim sýnist í orkumálum án þess að afhenda nein völd til erlendra aðila. Það er deginum ljósara og þess vegna fráleitt að halda áfram undirbúningi fyrir framsal valds í orkumálum í óþökk yfirgnæfandi meirihluta þjóðarinnar.

Höfundur er formaður Heimssýnar [e-mail]