Aukið samstarf við Norðurlönd og endurskoðun EES-samnings

Hjörleifur Guttormsson, náttúrufræðingur og fyrrverandi þingmaður og ráðherra, ritaði athyglisverða grein sem birt var í Morgunblaðinu 6. april síðastliðinn. Þar segir hann þá skoðun sína að í ljósi breyttrar stöðu alþjóðamála sé rétt fyrir Íslendinga að endurmeta EES-samstarfið og jafnframt leitast eftir nánari samskiptum við Norðurlönd.

Það sem einkum hefur haft áhrif á stöðu alþjóðamála er Brexit, breytt valdajafnvægi stórvelda og óvissa eftir húsbóndaskipti í Bandaríkjunum, þróun í Austur-Asíu og fyrir botni Miðjarðarhafs.

Hjörleifur segir um þetta í Morgunblaðinu 6. apríl 2017:

Frá því kaldastríðið var í algleymingi á öldinni sem leið hefur ekki ríkt jafn mikið óvissuástand í alþjóðamálum eins og nú um stundir. Eftir húsbóndaskiptin í Hvíta húsinu og úrsögn Breta úr Evrópusambandinu einkennast samskipti helstu Natóríkja af vaxandi tortryggni. Kína er að verða risaveldi sem býður Bandaríkjunum birginn á alþjóðavettvangi og Indland siglir hraðbyri í kjölfarið. Við bæði þessi Asíuveldi hefur Rússland vaxandi samskipti sem styrkir stjórn Pútíns gagnvart tilraunum NATÓ til að einangra þetta gamla stórveldi viðskiptalega og hernaðarlega. Tyrkland sem lengi hefur verið á biðlista eftir ESB-aðild aðild stefnir nú hraðbyri til einræðis og í Suður-Kóreu er fyrrverandi forseti landsins orðinn tugthúslimur vegna spillingar. Í borgarastyrjöldinni í Sýrlandi hefur Assad með stuðningi Rússa náð frumkvæði í flókinni stöðu eftir gífurlegar mannfórnir. Þetta og margt fleira ber vott um að alþjóðakerfi gærdagsins er í uppnámi og yfirburðastaða vesturveldanna frá lokum kalda stríðsins undir forystu Bandaríkjanna er nú aðeins svipur hjá sjón. Samhliða þessu vex hættan á að vopnuð staðbundin átök fari úr böndunum og geti breyst í allsherjarbál í kjarnorkuvæddum heimi.

Þá segir Hjörleifur um Brexit og Evrópusambandið:

Evrópusambandið hefur í mörg undanfarin ár átt við mikla erfiðleika að stríða af efnahagslegum toga og vegna innbyrðis ósættis um hvert skuli stefna í samstarfi aðildarríkja. Evran hefur reynst nær óbærileg spennitreyja fyrir mörg af þeim ríkjum sem nýta hana sem sameiginlegan gjaldmiðil. Ljósasta dæmið er Grikkland sem haldið hefur verið uppi með alþjóðlegum neyðarlánum og berst enn í bökkum. Efnahagsleg stöðnun og gífurlegt atvinnuleysi meðal ungs fólks hefur dregið stórlega úr stuðningi almennings við ESB sem í liðinni viku hélt upp á sextugsafmæli Rómarsamningsins frá 1957. Úrsögn Breta úr sambandinu sem nú er orðin staðreynd er fordæmalaus viðburður í sögu þess. Eftirmálin sem nú hefjast munu reyna á báða aðila næstu árin og verða jafnframt prófsteinn á samheldni ríkjanna 27 sem glíma innbyrðis við fjölmörg vandamál og hafa ólíka afstöðu, m.a. um frekari samruna og viðbrögð við flóttamannastraumnum úr suðri. Hvert þessara landa þarf að fallast á viðræðugrundvöll ESB við Breta sem og á lokaniðurstöðu samninga um útgöngu. Af hálfu þeirra sem móta stefnuna í Brussel er lögð áhersla á ströng skilyrði fyrir útgöngu, ekki síst til að fæla önnur ríki frá því að fylgja fordæmi Breta.

Um stöðu Íslands og samskipti Norðurlanda segir Hjörleifur:

Þegar til skoðunar voru 1990 framtíðartengsl Íslands við Evrópubandalagið í nefnd á vegum Alþingis skilaði ég sem fulltrúi Alþýðubandalagsins ítarlegu áliti. Meginafstaða mín hvað Ísland varðaði var „að halda óháðri stöðu gagnvart efnahagsbandalögum en leita sem hagstæðastra samninga við slík bandalög í Evrópu, Norður-Ameríku, Austur-Asíu og víðar“. Þegar aðild að Evrópsku efnahagssvæði (EES) kom á dagskrá stuttu síðar taldi ég hana veikja stöðu Alþingis sem löggjafa með óviðunandi hætti og ekki samrýmast stjórnarskrá okkar. Ég er enn sömu skoðunar og að rétt sé á næstunni að endurmeta EES-samstarfið, m.a. með hliðsjón af útgöngu Breta. Æskilegt er jafnframt að Norðurlönd leiti leiða til að efla til muna samskipti sín á milli í ljósi sviptinga á alþjóðavettvangi og setji í öndvegi sameiginlega baráttu fyrir heimsfriði, jöfnuði og umhverfisvernd.