ESB-aðild óhugsandi án stjórnarskrárbreytingar

Aðild Íslands að Evrópusambandinu væri ekki möguleg að óbreyttri stjórnarskrá. Fari svo að einhvern tímann í framtíðinni myndist pólitískur vilji til þess að ganga í ESB er alveg ljóst að breyta þarf stjórnarskránni áður en samningar þar að lútandi ná fram að ganga. Skoðanir eru auðvitað skiptar um það hvort ESB-aðild sé æskileg eða ekki og þar af leiðandi hvort sé ástæða til að breyta stjórnarskránni að þessu leyti.  Um hitt ætti ekki að vera ágreiningur, að aðild fæli í sér svo mikið framsal fullveldis til fjölþjóðlegrar stofnunar, að hún gæti með engu móti talist samrýmanleg núgildandi ákvæðum stjórnarskrárinnar.

Ekki samsæri vondra manna
Þetta viðhorf til stjórnarskrárinnar og ESB byggir hvorki á meinloku né samsæri vondra manna um að trufla, tefja og spilla fyrir ESB-aðild, eins og ráða mátti af ummælum prófessors Þorvaldar Gylfasonar á fundi í Háskóla Íslands sl. mánudag. Viðhorfið byggir þvert á móti á eðlilegri túlkun á stjórnarskránni og samdóma áliti þeirra fræðimanna á sviði stjórnskipunarréttar, sem um málið hafa fjallað.

Þorvaldur hélt fram því sjónarmiði, að 21. gr. stjórnarskrárinnar, þar sem fjallað er um samninga við erlend ríki, veiti heimild til aðildarsamninga við ESB. Þetta er misskilningur. Annars vegar verður að líta til þess að 21. greinin tekur samkvæmt viðurkenndum sjónarmiðum í stjórnskipunarrétti til hefðbundinna þjóðréttarsamninga en aðildarsamningar við ESB eru ekki þess eðlis. Hins vegar er nauðsynlegt að líta til annarra greina stjórnarskrárinnar, einkum 2. gr., þar sem tiltekið er hverjir fari með handhöfn hinna þriggja þátta ríkisvaldsins, löggjafarvalds, framkvæmdarvalds og dómsvalds. Þar er innlendum stofnunum falið þetta vald og engar heimildir að finna til að framselja það til annarra.

Samdóma álit lögfræðinga
Í þessu sambandi er rétt að rifja upp, að bæði þegar Íslendingar gerðust aðilar að evrópska efnhagssvæðinu og síðar að Schengen-samstarfinu komu upp umræður um það hvort með því væri gengið of nærri fullveldinu. Í báðum tilvikum byggði meirihluti Alþingis á þeirri forsendu að svo væri ekki og studdist í því sambandi við lögfræðilegar álitsgerðir þar sem komist var að þeirri niðurstöðu að samningarnir fælu ekki í sér fullveldisframsal í andstöðu við stjórnarskrána. Álit lögfræðinga á þessum tíma var á hinn bóginn samhljóða um að full aðild að ESB fæli í sér svo víðtækt framsal ríkisvalds til fjölþjóðlegrar stofnunar, að ekki rúmaðist innan núgildandi stjórnarskrár. Ekkert gefur tilefni til að ætla að niðurstaðan yrði á annan veg í dag.

Skýrar heimildir í norrænum stjórnarskrám
Vegna orða Þorvaldar Gylfasonar er einnig rétt að benda á að í stjórnarskrám annarra norrænna ríkja er að finna skýra heimild til framsals ríkisvalds til fjölþjóðlegra stofnana. Það er á slíkum ákvæðum sem t.d. Danmörk og Svíþjóð byggja aðild sína að ESB og sambærilegt ákvæði er að finna í stjórnarskrá Noregs, þar sem aðildarsamningar hafa raunar tvívegis verið felldir í þjóðaratkvæðagreiðslum. Í þessum löndum, sem búa við líkasta laga- og stjórnskipunarhefð og við Íslendingar, hefur með öðrum orðum verið talið nauðsynlegt að byggja ESB-aðild á stjórnarskrárákvæðum, sem berum orðum heimila fullveldisframsal af þessu tagi, og engin rök standa til þess að komist verði að annarri niðurstöðu hér á landi.

Það er ekkert launungarmál, að ég tel hagsmunum Íslands betur borgið utan ESB en innan. Ég hygg á hinn bóginn að í hópi ESB-sinna, bæði meðal lögfræðinga og stjórnmálamanna, séu flestir mér sammála um að stjórnarskrárbreytingar væru nauðsynleg forsenda aðildar. Prófessor Þorvaldur Gylfason er fullkomlega á villigötum þegar hann heldur hinu gagnstæða fram og málflutningur hans er til þess eins fallinn að afvegaleiða umræðuna um þessi mikilvægu mál

Birgir Ármannsson,
alþingismaður

(Birtist áður í 24 stundum 21. maí 2008)